TÜRK VE İRAN BASININDA TEBRİZ DİRENİŞİ

Abstract

Muhammed Ali Şah, 23 Haziran 1908’de meclisi topa tutarak meşrutiyet idaresine, meclise ve meşrutiyetçilere büyük bir darbe vurmuştur. İran’da meclisi ortadan kaldıran şaha, en şiddetli tepkiyi Tebrizliler göstermiştir. Tebrizliler vakit kaybetmeden örgütlenmişler ve silahlı direnişe başlamışlardır. Şah’ın tüm engelleme çabalarına rağmen Tebriz direnişi günden güne güçlenmiştir. Tebriz direnişinin güçlenmesinde 23 Temmuz 1908’de Osmanlı Devleti’nde meşrutiyetin ilan edilmesi önemli bir rol oynar. Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte özgürleşen Türk basını İran meşrutiyetini özellikle Tebriz direnişiyle yakından ilgilenmiştir. Meşrutiyetin ilanının etkisiyle İstanbul’da bulunan İranlılar tarafından kurulan Encümen-i Saadet-i İranîyân, Tebriz mücahitlerini maddi ve manevi açıdan desteklemiştir. Ayrıca Tebrizliler ile Necef uleması arasındaki irtibatı da kuran Encümen-i Saadet-i İranîyân, İranlıların Tebriz direnişini desteklemesini de sağlamıştır. Diğer taraftan Osmanlı Devleti’nde meşrutiyetin ilan edilmesiyle birlikte İttihad ve Terakki Cemiyeti üyeleri de İran meşrutiyet hareketine destek vermek amacıyla İran’a gitmişlerdir. Tebriz direnişini güçlendiren en önemli unsurlardan birisi de basındır. Türk basını meşrutiyetin ilanından sonra Tebrizle ilgili gündemi yakından takip ederek Türk kamuoyunun Tebriz direnişinden haberdar olmalarını sağlamıştır. Muhammed Ali Şah’ın meclisi topa tutmasının ardından İran’da basın faaliyetlerini yasaklamasından dolayı yalnızca Mısır ve Hindistan gibi ülkelerde yayımlanan Farsça gazeteler Tebriz direnişini gündeme getirebilmiştir. Basının gücünün farkında olan Tebriz mücahitleri seslerini tüm İranlılara duyurabilmek amacıyla Tebriz’de Nâle-i Millet adında yeni bir gazete çıkarmışlardır. Bunun yanı sıra daha önce şehirde neşredilen ancak 23 Haziran 1908 tarihinden sonra kapatılan Encümen gazetesinin de yeniden açılmasını sağlamışlardır. Bu iki gazetenin yayın hayatına başlamasıyla birlikte Tebriz direnişi daha da güçlenmiştir. Her iki gazete de özellikle İran’ın diğer eyaletlerinin Tebriz direnişinden haberdar olmasında ve yeniden harekete geçmelerinde önemli rol oynamıştır. Tebrizli mücahitler Settar Han ve Bâger Han liderliğinde şahın ordularına karşı önemli bir üstünlük sağlamışlardı. Bu nedenle İngiltere ve Rusya aralarında anlaşarak Rusya’nın Tebriz’i işgal etmesi konusunda anlaşmışlardır. 29 Nisan 1909 tarihinde Rus ordusunun Tebriz’i ele geçirmesiyle birlikte Tebriz direnişi de son bulmuştur. Settar Han ve Bâger Han Osmanlı konsolosluğuna sığınmak zorunda kalmıştır. Burada da faaliyetlerine devam eden mücahitler, İstiklâl gazetesini çıkararak İran meşrutiyetçilerine desteklerini sürdürmüşlerdir. Tebriz direnişinin liderleri Settar Han ve Bâger Han’ın bu mücadelesi Türk basınında övgüyle karşılanmış ve kendilerinden hürriyet kahramanı olarak bahsedilmiştir. Tebrizlilerin direnişi son bulsa da meşrutiyetçilerin yeniden şaha karşı harekete geçmelerinde ve İran’da meşrutiyet idaresinin yeniden tesis edilmesinde etkili olmuştur. İran meşrutiyetçilerinin Tebriz direnişinin etkisiyle İran’ın güneyi ve kuzeyinde oluşturdukları iki ordu ile Tahran’a yürümüşler ve Tahran’ı ele geçirmişlerdir. Bu çalışmada İran’da meşrutiyet idaresinin yeniden tesis edilmesinde etkili olan Tebriz direnişi, Türk ve İran basınında neşredilen gazetelere yansıyan haber, köşe yazısı, mektup ve telgraflar ışığında ele alınmıştır.