Toponomy and kinship names in Fethâli Kaçar's Chagatai Turkish dictionary

Abstract

Tarihî dönemlere ait incelenen sözlükler, her bir döneme ait söz varlığının ortaya konulmasında ve ilgili saha ya da döneme ait metinlerin okunması ve anlaşılmasında önemli bir yere sahiptir. Bu sözvarlığı, o toplumun kavramlar dünyasını, dünya görüşünü, maddî ve manevî kültürünü yansıtır. Aynı zamanda bir dilin sözvarlığı, anlatımı güçlü kılan birçok anlam olaylarının, söz sanatlarının da yansıtıcısıdır. Bu çalışmanın amacı, Fethali Kaçar’ın Çağatay Türkçesi Sözlüğünde bulunan yer ve akrabalık adlarına ilişkin söz varlığını tespit edip, tematik açıdan tasnif etmek ve Abuşka Lugâtı ile Feragî’nin Çağatay Türkçesi Sözlüğünde tanıklanıp tanıklanmadığını ortaya koymaktır. Çalışmaya kaynaklık eden Fethali Kaçar’ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü, 1861’de İran’da yazılan Çağatay Türkçesi- Farsça bir sözlüktür, Lugât-ı Etrâkiyye olarak bilinir. Bu sözlükte tespit edilen yer ve akrabalık adlarının sayısal verisi şöyledir: 1.Yer Adları: Toplam on iki (12) başlık altında yüz yirmi sekiz (128) yer adı tespit edilmiştir. En fazla (80) il, vilâyet, ülke, kent adları yer almaktadır. Irmak, nehir, pınar adları on sekiz (18) tanedir. En az (1) aş dağıtılan yer adı ve dînî yer adları ile bahçe ve eğlence yer adları (2) yer almaktadır. Lenger “Hem halka yemek dağıtılan yer hem de mezar adı.”, Fergâna “Hem vilayet hem dağ adı.”, Behmen “Hem pınar hem kale adı.” anlamındadır. 2. Akrabalık Adları: Elli üç tanedir.