THE SCIENCE OF DRESS IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE EARLY 20TH CENTURY: AVANZADE MEHMET SÜLEYMAN

Abstract

Bir insanın göz, kulak, burun, saç, diş ve muhtelif uzuvlarından yola çıkarak karakterinin ve ahlakının yorumlandığı ilme “kıyafet ilmi” adı verilmiştir. Bedensel özelliklerinden kişinin huyunun ve yapısının analiz edilmesi halk inanışlarında çok eskiden beri var olmuştur. Eski Mısır, Yunan, İran, Sasani, Roma ve Hind kültürlerinde bu ilim bilinmekte olup çeşitli eserler kaleme alınmıştır. Katip Çelebi, Hipokrat’ın hastalara teşhis koyup tedavi etmekte bu ilmi ustalıkla kullandığından bahsetmektedir. Eflatun’un da inzivada bulunurken bir nakkaşa kendisiyle sohbete gelenlerin resmini çizdirdiği, bu resimle sohbet etmeye karar verdiği bilinmektedir. İslam dünyasında ise ilk eser 768’de İmam Şafi tarafından verilmiştir. Osmanlı dönemine gelindiğinde Bedri Dilşad tarafından II. Murad’a sunulan “Murad-name” adlı eserde sima konusuna değinilmiştir. İlk Türkçe müstakil eser ise Akşemseddin-zade Hamdullah Hamdi’nin 1449’da kaleme aldığı Kıyafetname’sidir. Daha sonraki dönemlerde Osmanlı ilim dünyasında ilgi gören kıyafetname türü eserler Osmanlı son dönemine kadar devam etmiştir. 1871-1922 arasında yaşayan Avanzade Mehmet Süleyman, muhtelif alanlarda eserler vermesinin yanında hayatının sonlarına doğru kıyafet ilmi ile alakalı dört eser kaleme almıştır. Bunlardan ikisini telif etmiş, ikisini ise çeviri yapmıştır. İlk olarak ayaklar üzerine Ahvali’l-kadem adlı eserini kaleme alan Avanzade, eserinde aslında kadem ilmini tanıtmakta, bununla ilgili çalışmalar yapılması gerektiğine vurgu yapmaktadır. Daha sonra yüz doksan iki sayfa olan Musavver ve Mükemmel Kıyafetnamesini kaleme almıştır. Eserinde resimlere yer vermesinden dolayı “musavver” adını verdiği bu kitabında klasik kıyafetname literatüründen farklı olarak ülkelerden, milletlerden, ırklardan, kadın ve aile yaşamından bahsederek çok yönlü bir külliyat oluşturmaya çalışmıştır. Avanzade’nin milletlere geniş bir şekilde yer vermesinde dönemin coğrafya anlayışının da etkisi söz konusudur. Öyle ki özellikle II. Abdülhamid döneminden itibaren Osmanlı ilim adamları Osmanlı dışındaki ülkelere ilgi duymuşlar, oralara gitmeye çalışmışlar, üzerine yazılar yazmışlardır. Avanzade bu anlayışın etkisiyle milletlerle ve ülkelerle ilgili kendisi hem müstakil çalışmalar yapmış hem de kıyafetnamesinde buna geniş bir yer ayırarak ilm-i kıyafete farklı açıdan yaklaşmıştır. Diğer tarafta yaşadığı dönemde var olan kadın tartışmaları bağlamında kendi görüşlerini dile getirmiş, Besim Ömer’den aldığı yazılarla da bunu desteklemeye çalışmıştır. Avanzade Mehmet Süleyman’nın ilm-i kıyafet alanında en hacimli eseri olan Musavver ve Mükemmel Kıyafetname bu anlamıyla dönemin ilmi hayatının ve düşüncesinin tam içerisinde yer almakta, dönemin ruhunu yansıtmaktadır. Bahsedilen telif eserlerinden sonra bu alanda iki tercümesi bulunan Avanzade’nin kimden çeviri yaptığı hususu belirsizdir. İlk olarak 1917’de “Musavver ve Mükemmel İlm-i Sima Ahlak ve Tebayi-i Beşerin Simadan Keşfi” adıyla bir eser tercüme eden Avanzade, Avrupa dillerinde mükemmel bir eser gördüğünü, bunun faydalı olacağını düşünerek tercüme etmeyi uygun gördüğünü eserinin başında yazdığı mukaddimede dile getirmektedir. Öyle görünüyor ki Avanzade bu eseri Johann Kaspar Lavater’den özetleyerek tercüme etmiş olup aslında bakıldığında Musavver ve Mükemmel Kıyafetname’sinin de bir özeti niteliğindedir. Diğer eseri “Ulum-ı Hafiyeden İlm-i Kıyafet Sima ve Kıyafet Vasıtasıyla Keşf-i Ahlak ve Tebayi” adıyla yaptığı bir tercümedir. Eserin müellifi belli olmamakla birlikte eserin içerisinde Avanzade’nin bir eserine atıf yapılması bu tercümesinin Avrupa dillerinden yapılmamış olduğunu düşündürmektedir. Avanzade Mehmet Süleyman, ilm-i kıyafet sahasına sadece simadan karakter analizi yapmayarak farklı bir yöntemle yeni bakış açısı getirmiştir. Bu çalışmada Avanzade’nin eserlerinin detaylı bir kritiği yapılarak bahsedilen anlayış ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Böylece hem Osmanlı’da kıyafet ilmine hem de Avanzade Mehmet Süleyman’ın biyografisine bir katkı sunulmuştur.