FORMAL POSTAL SYSTEM IN THE EARLY MAMLUK STATE PERIOD (SULTAN BAYBARS PERIOD 1260-1277)

Abstract

Posta sistemi, yani haber alma sistemi, devlet aygıtının oluşumu, istikrarı ve hâkimiyetiyle yakından bağlantılı olmasından dolayı tarih ve siyasal antropolojinin alanına dâhil olmaktadır. Devletin hâkimiyetini sürdürebilmesi için gerekli olan haber alma sistemi, hızlı ve güvenli bir şekilde yerine getirilmesi gereken faaliyetlerden biridir. Tarihi oldukça kadim olan resmî posta sisteminin Persler döneminde kurulduğu bilinmektedir. Posta teşkilatı, zaman içerisinde devamlı olarak Roma İmparatorluğu, Sasaniler, Emeviler, Abbasiler, Selçuklular, Moğollar ve Eyyûbiler döneminde geliştirilerek kullanılmıştır. Eyyûbî Devleti’nin mirası üzerine kurulan Memlûk Devleti resmî posta sistemini haleflerinden devir almışlardır. Ancak Eyyûbîler döneminin sonunda Haçlılar ve Moğollar ile olan temaslar, posta teşkilâtının bozulmasına sebep olmuştur. Bu sistem, Memlûklerde devlet otoritesinin ihtiyaçlarından doğmuş ve gerek siyasi gerek ekonomik idareyi devam ettirebilmek için her daim ön planda tutulmuştur. Sultan Baybars döneminde Memlûk Devleti’nde Eyyûbîler döneminde bozulan resmî posta sisteminin düzenli hale getirilmesi için faaliyetler yürütülmüştür. Bazı araştırmacılara göre Sultan Baybars, Moğollardan da esinlenerek posta teşkilâtını kapsamlı bir şekilde yeniden inşa etmiştir. Bu bağlamda divanu’l-inşa, Sultan Baybars’ın yeniden düzenlediği temel kurumlardan biri olmuştur. Divanu’l-İnşa’da mukaddemu’l-berîd, rikâbiyye, harisâniyye ve candâriyye gibi görevliler yer almıştır. Görevlilerin yanında at ve hecin postaları, güvercin postaları, ateş işareti ile haberleşme olmak üzere üç çeşit haberleşme usulü kullanılmıştır. 
 Resmî posta sisteminin başka temel görevlerinden biri ise istihbarat sağlamaktır. Bu işle de berîdî adlı görevliler ilgilenmiştir. Baybars istihbarat alma sürecini çok yakından takip etmiş ve bazen faaliyetleri bizzat kendisi de dâhil olarak yürütmüştür. Aynı zamanda düşmana tedbir alma konusunda haber alma faaliyetlerini sınır bölgelerindeki kabilelerden istifade ederek de sağlamıştır. Baybars döneminde yeniden oluşturulan posta istasyonlarının ilk güzergâhları Moğol birliklerinin hareketleri hakkında hızlıca bilgi alma amacıyla Kahire-Gazze-Baalbek-Dımaşk ve Fırat sınırındaki Birecik ve Rahbe’de kurulmuştur. Bu istasyonların ortalama 25 kilometrede bir kurulduğu kabul edilmektedir. Posta teşkilatının Sultan Baybars’ın ilk dönemlerinde Mısır coğrafyasında ve Kahire’den Dımaşk’a giden güzergâhta faaliyet gösterdiği bilinmektedir. Sultan Baybars’ın saltanatının sonlarına doğru posta yolu yaklaşık 3000 kilometrelik güzergâhı kapsamaktaydı. Sultan Baybars döneminde resmî posta sistemi bizzat hükümdar tarafından kontrol edilmekteydi. Bu kurumdaki görevliler sadece resmi prosedürleri yürütmekteydi. Memlûk Devleti’nin 14. ve 15. yüzyıllardaki durumu bir yanılsamaya yol açmamalıdır. O tarihten itibaren bürokrasinin gelişmesi ve saray ileri gelenlerinin çokluğu, sultanın devlet işlerinin yönetimindeki aktif rolünü elinden almıştı. Ancak Sultan Baybars’ın saltanatında durum oldukça farklıydı; ne sultanın güçlü kişiliği, ne gelenek, ne de ülkenin belirsiz istikrarı hareketsizliğe müsaitti. Bundan dolayı Sultan, idari yapının etkin yönetimini üstleniyordu ve tüm meselelere bizzat karar veriyordu. Nitekim Sultan Baybars döneminde bölgedeki askerî koşullar posta sisteminin düzenli bir hale getirilmesi için bir mecburiyetti. Sultan Baybars döneminde en zirve noktasına ulaşmış olan posta teşkilâtının organizasyonu, posta yolları, posta görevlileri, posta araçları ve casusluk faaliyetlerinin incelenmesi bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir.