The Religiosity Scales in Theses of the Psychology of Religion in Turkey: A Bibliographical Research (1997-2019)

Abstract

Dindarlığın tanımlanması ve kavramsallaştırılması öteden beri din psikolojisinin önemli tartışma konularından birisi olmuştur. Bu durum dindarlığın, karmaşık ve kompleks yapısı yanında psikolojik, sosyal, kültürel, tarihsel vb. pek çok önemli faktörle olan ilişkisinden kaynaklanır. Din psikolojisi alanında ilk dindarlık ölçme araştırmalarının başladığı 1940'lı yıllardan bu yana, dindarlığın operasyonel tanımlarına vurgu yapılmıştır. Bu araştırmalarda geçerli ve güvenilir ölçekler vasıtasıyla dindarlığın derecesi, yönü, eğilimi ve boyutları vb. tespit edilmeye çalışılmaktadır. Alanın uzmanları tarafından gerekli kuramsal çerçevenin oluşturulması ve ilgili dindarlık ölçeğinin tespit edilmesi sorun oluşturmazken alana yeni giren araştırmacılar için bu durum önemli bir sorun oluşturmaktadır. Ülkemizde din psikolojisi başta olmak üzere çeşitli disiplinlerde çok sayıda dindarlık ölçeği geliştirilmiştir. Dolayısıyla dindarlık ölçme çalışmalarına yeni başlayacak olan bir araştırmacı için mevcut ölçeklerin bilinmesi, araştırma konusuna ve örneklem grubuna uygun ölçeğin belirlenmesi önemlidir. Bu nedenle araştırmanın amacı; din psikolojisi alanında yapılmış yüksek lisans ve doktora tezlerinde kullanılmış “dindarlık ölçekleri”ne ilişkin bir literatür ortaya çıkarmak olarak belirlenmiştir. Belirlenen amaca yönelik olarak da bibliyografik yöntem tercih edilerek tezlerin dindarlık ölçeklerine göre tasnifi yapılmıştır. Din psikolojisi alanında yapılmış tezlere ulaşmak için Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi (Yök Tez) veri tabanı kullanılmıştır. İlgili veri tabanında tarih aralığı sınırı koymadan tarama terimi alanına “din psikolojsi”, “dindarlık”, “dini inanç”, “dini tutum” ifadeleri girilmiştir. Tarama sonucunda 1997-2019 yılları arasında yapılmış 96 yüksek lisans ve doktora tezi araştırma kapsamına alınmıştır. Bu çalışmanın din psikolojisinde ölçme araçlarına ve çalışmalarına ilişkin 22 yıllık bir birikimi göstermesi ve alana yeni giren araştırmacılar için önemli bir literatür koyması açısından faydalı olacağı umulmaktadır.