The Perceptions of Bursa in the Travel Books: Examples of Fahrunnisa Hanım, Huseyin Vassaf, Hikmet Arif, Ahmet Hasim and Tanpınar

Abstract

Gezilen yerleri etraflıca tanıma, bilgi toplama, okura söz konusu yerlerle ilgili rehberlik etme amacını güden seyahatname edebiyatın en eski türlerinden biridir. Bu tür, 19 ve 20. yüzyıllarda yaşanan gelişmeler dolayısıyla çok daha fazla önemli hâle gelmiştir. Yerli ve yabancı seyyahların dikkatini yüzlerce yıldır üzerine çeken Bursa’ya bu dönemlerde yapılan seyahatler ise ayrı bir değer taşır. Büyük yıkımların ve dönüşümlerin yaşandığı bu çağlarda Bursa’ya gelen yerli seyyahlar şehirde gezip gördüklerini yazıya geçirirlerken kendi zamanlarında şehrin alımlanma biçimlerine dair de örnek vermiş olurlar. Bu çalışma birbirlerine yakın dönemlerde gerçekleşmiş Fahrunnisa Hanım’ın Hüdavendigâr Vilayetinde Kısmen Bir Cevelan (1896), Hüseyin Vassaf’ın Bursa Hatırası (1896), Hikmet Arif’in Bursa Seyahati (1922) isimli eserleriyle Ahmet Haşim’in ‘Gurabahâne-i Laklakan’ (1923) ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir’inde yer alan ‘Bursa’da Zaman’ (1946) denemeleri özelinde Bursa’nın alımlanış biçimlerine odaklanmıştır. Farklı bakış açılarına sahip bu seyyahların Bursa’ya yönelik algılarında görülen çeşitlilik ise hem seyyahların kişiliklerinin hem de devrin şartlarının zorunlu bir sonucudur. 1896-1946 aralığında yayımlanmış olan bu eserlerin birlikte ele alınmış olmaları, şehirde değişenin yalnızca insan ve insan ilişkileri olmadığını, mekânların da başka bir algıyla zihinlerde yeni baştan inşa edildiklerini ortaya çıkarması bakımından da kıymetlidir.