Teftâzânî’nin Bilginin Tanımlanması Problemine Yaklaşımı

Abstract

Kelâm tarihi boyunca âlimler bilgiyi tanımlamaya çalışmış ve ortaya koydukları tanımlar muhtelif yönlerden eleştirilere maruz kalmıştır. Meşşâî tanım teorisinin kelâma girmesiyle de bilginin hakiki bir tanımını yapmak iyice zorlaşmıştır. Bilgiyi tanımlama çabalarının karşı karşıya kaldığı sorunların farkında olan Fahreddin Râzî, apaçık bir kavram olduğundan dolayı bilginin tanımlanamayacağını savunmuştur. Gelenekte, bilginin tanımının yapılmasını mümkün gören Îcî ve Cürcânî gibi düşünürlerin etkisiyle apaçıklığından dolayı bilginin tanımlanamazlığı görüşünün Râzî’ye münhasır olduğu şeklinde bir anlayış oluşmuştur. Halbuki Teftâzânî, bilginin tanımlanamayacağını savunmasının yanı sıra bu görüşü muhakkiklerin çoğunluğuna nispet etmiştir. Bu anlamda o, mevcut bilgi tanımlarını tanım değil tarif olarak nitelemiş ve tanım teorisinin şartları bağlamında onları eleştirme gereği duymamıştır. Ona göre, bu tarifler, âlimlerin dilde apaçık bir anlama karşılık olarak vaz’ edilen bilgi lafzına kendi disiplinlerinde yükledikleri ıstılâhî anlamları açıklayan ibarelerdir. Îcî ile Teftâzânî’nin yaklaşımlarındaki bu farklılık, bilgi tanımlarını tartıştıkları Mevâkıf ve Şerhu’l-Makâsıd adlı eserlerinin girişinde de belirgin bir şekilde etkisini göstermiştir. Bu çalışmada, bilginin tanımları hususunda Teftâzânî’nin tevârüs ettiği birikimi nasıl okuyup yorumladığı ve kendi yaklaşımını bu yorum üzerine inşa ettiği, mukayeseli bir şekilde incelenecektir.