Tarihyazımı, Hafıza, Aidiyet: Sözlü Tarih Yöntemi ve Türkiye’de Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Tarih disiplinin sınırlarını aşarak farklı sosyal ve beşerî bilim dalları tarafından da kullanılan sözlü tarih, yirminci yüzyılın en popüler veri toplama metotlarından biri olarak karşımıza çıkar. Sözlü tarihin özellikle 1970’lerden itibaren giderek yaygınlaşmasının sebebi yakın tarihi inceleyen araştırmacılara sunduğu potansiyellerle ilintilidir. Sözlü tarih henüz otobiyografilerini yazmamış liderlerin, yerel, ulusal ve uluslararası düzlemde karar verme merciinde bulunan seçilmiş ve atanmış bürokratların belgelenmemiş deneyimlerine erişim sağlayabilmeyi olanaklı kıldığı gibi işçiler, kadınlar, etnik azınlıklar, marjinal ve dezavantajlı grupların tarih anlatısında yer almasını mümkün kılmaktadır. Sözlü tarih 1970’lerden itibaren hem yaygınlaşmış hem de sıkça eleştirilmiştir. 1980’lerin sonundan itibaren gerek bu eleştiriler ve gerekse sosyal ve beşerî bilimlerdeki teorik tartışmalar neticesinde, sözlü tarih içinde farklı eğilim ve yorumlama biçimlerini barındıran ve birçok disiplinden beslenen yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Avrupa ve Kuzey Amerika’da 1960’ların sonunda ivme kazanmaya başlayan sözlü tarih Türkiye’de akademik literatüre eklemlenmesi 1990’ların başına rastlar. 1990’lardan bugüne kadar Türkiye’de sözlü tarihin gelişimine bakıldığında sözlü tarih çalışmalarının geçmişin daha kapsayıcı bir şekilde yazılmasını mümkün kılmak için farklı tarihsel zemin, olay ve aktörlere odaklandığını söylemek mümkündür. Fakat gerek Batı gerekse Batı dışı coğrafyalarda yapılan sözlü tarih çalışmaları ile kıyaslandığında, Türkiye’de sözlü tarihe dayanan akademik çalışmaların ve sözlü tarih projelerinin hem sayısal anlamda çok az hem de sözlü tarihin potansiyelini yansıtacak kadar konu ve yaklaşım çeşitliliğine sahip olmadığı gözlemlenir. Dolayısıyla, bu çalışma, bu konuda Türkiye içinde ve dışında üretilen literatürü eleştirel bir şekilde okuyarak, sözlü tarih yönteminin ne olduğunu, neden ortaya çıktığını, sözlü tarih çalışmalarının yıllar içinde nasıl ve neden dönüştüğünü ve son olarak sözlü tarih yönteminin günümüz Türkiye’sinin yakın tarih yazımında kullanımını inceleyecektir.