İstanbul Mega-Bölgesinde Tarihi Süreçte Büyümeye Etki Eden Bileşenlerin Hiyerarşik Kümelenme Analizi ile Değerlendirilmesi

Abstract

Günümüzde ulaşım-iletişim teknolojilerindeki gelişme ile ekonomik aktiviteler mekâna olan bağımlılığını kaybetmeye başlamıştır. Küreselleşme etkileri ve merkezi/yerel politikalar ile desteklenen bu süreç neticesinde çekirdek kent-periferi ilişkisinde farklı formasyonlar ile biçimlenen mega-bölgeler oluşmaya başlamıştır. İstanbul ili merkezliğinde Tekirdağ, Kırklareli, Edirne illerinden oluşan TR21 bölgesi ve Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova illerinden oluşan TR42 bölgesi bu açıdan bir mega-bölgeyi tariflemektedir. Bu çalışma ile İstanbul’un desantralizasyonu temelinde mega-bölgenin oluşum sürecin irdelenmesi ve bölgede gerçekleşen kentsel büyüme sürecine etki eden unsurların literatür araştırmaları ve istatistiksel sorgulamalarla ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu kapsamda mekânsal, sosyal ve ekonomik başlıklarında 20 bileşen belirlenmiş, hiyerarşik kümelenme, Spearman korelasyonu ve doğrusal, ilişki sorgulaması yöntemleri kullanılarak, İstanbul ve yakın çevresinde 2000 yılı sonrası için incelemeler yapılmıştır. Çalışma sonucunda tarihi dönemleri kapsayan kümeler ve yığılımları etkileyen sosyo-ekonomik ve mekânsal bileşenler ortaya konmuştur. Bununla beraber alt bölgelerin kentsel büyüme süreçlerinin farklı bileşenler etkisinde gerçekleştiği belirlenmiştir. Çalışmanın temel sonuçlarından bir diğeri ise İstanbul mega-bölgesi bütününde görülen desantralizasyon süreçlerinin mevcut merkezi/yerel yönetim politikaları ve plan kararları ile desteklendiği ancak yakın çevresi ile sosyo-ekonomik gelişim açısından “çekirdek kent-perifer” iş birliğinin olmadığı görülmüştür. Oluşan ilişki ağının “Göreli (relative) Merkezileşme” modelinde “Gelişimini Destekleyen -Rezerv- ve İstenmeyeni Depolayan -Tampon- Bölge” amacını taşıyan birliktelik olduğu tespit edilmiştir. Çalışmanın sonuçları benzer mega-bölge oluşum süreçlerinin yönlendirilmesine katkı sunabilir.