Selçuklu Dönem Kaynaklarında Sefih Hükümdar İmgesi: II. Gıyaseddin Keyhüsrev

Abstract

Türk-İslam tarih yazıcılığı geleneğinde bir paradoks olarak gazî sultan imgesine karşın bir sefih sultan imgesinden bahsetmek mümkündür. Dönem kaynakları, iktidar sürelerinde sefahate düşkünlükleri ve bu nedenle pasif bir yönetim anlayışı sergiledikleri iddia edilen hükümdarlardan eleştiri diliyle söz eder. Bu bağlamda zâhid ve gazi hükümdarların devletin refah, yükseliş ve ihtişamına; kabiliyetsiz ve sefih hükümdarların ise bu durumun aksine devletin gerilemesine ve dağılmasına delalet ettiği vurgulanır. Özel hayatları ve/veya devlet yönetiminde gösterdikleri düşük profille eleştirilen idareciler aslında devletin çöküşünün de habercisidir. Bu bağlamda Gazneli sultanı Mesud (1030-1041), Irak Selçuklu meliki II. Tuğrul (1177-1194) ve Harezmşah meliki Ebubekir (1191-1210) gibi idareciler söz konusu gelenekte sefih hükümdar imgesinin ilk örnekleri arasında yer alır. Bu geleneğin bir uzantısı olarak Selçuklu dönem kaynaklarında eleştirilen bir diğer hükümdar ise ideal sultan imgesinden uzak dünyaperest bir sefih olarak tasvir edilen II. Gıyâseddin Keyhüsrev (1237-1246)’dir. Küçük yaşta Selçuklu tahtına çıkması, tahta çıkış süreci, yaşam tarzı, devlet adamlarına karşı tutumu, Babai ayaklanması ve Kösedağ Savaşı’ndaki başarısızlıkları gibi unsurlar bu yaklaşımın gerekçeleri olarak sıralanır. Bu tasvirde aslında, liyakatsiz olarak görülen Keyhüsrev üzerinden sefahatin maddi ve manevî iki çöküşe sebebiyet verdiği olgusu meşrulaştırılır: devlet ve ahlak. Kroniklerde sefahat eleştirisi bağlamında geçen rivayetler ve değerlendirmeler ise onların mikro nasihatname veya siyasetname pasajları olarak değerlendirilmesine kapı aralar. Bu çalışmada, Selçuklu dönem kaynaklarında II. Gıyâseddin Keyhüsrev’e yönelik sefahat eleştirileri, eleştirilerin gerekçeleri ve dönem tarih yazımında sefih hükümdar imgesi ele alınmıştır.