Rola Temaşevanan di Performansa Aşiq û Dengbêjan de (Analîzeke Berawirdî)

Abstract

İnsanlık tarihinde ulusların sözlü edebiyatı, hikâye anlatıcıları, âşıklar, saz şairleri, ozanlar ve şairler tarafından üretilmiş, icra edilmiş, korunmuş, zenginleştirilmiş ve gelecek nesillere aktarılmıştır. Türk ve Kürt sözlü edebiyatında bu geleneğin icracıları âşıklar ve dengbêjler olagelmiştir. Âşıklık geleneği, çeşitli isimlerle anılsa da, nerdeyse her dönem Türk sözlü geleneğinin vazgeçilmez aktarım aracıyken, Kürt sözlü kültüründe bu gelenek dengbêjlik ile sürülegelmiştir. Âşık’ın sözlü gelenekteki karşılığı, sözünde, sazında ve icra sanatında usta sanatçı iken; dengbêj, ses ve hikâye anlatıcılığını birleştirerek, sözlü gelenek kapsamındaki arşiv repertuara ve kendisinin bestelediği özgün lirik eserlere hayat veren sanatçı anlamındadır. Âşıklık ve dengbêjliğin nihai aşaması olan sözlü sunum, icracı ile dinleyiciler/izleyiciler arasında yüz yüze gerçekleşen sosyal bir faaliyettir. Âşık ve dengbêjlerin icra tarzları arasında benzerlik ve farklılıklar olduğu gibi, icra esnasında gelişen iletişim ve etkileşimde de dinleyicilerin sergilediği kalıplaşmış birtakım farklı davranış biçimleri olabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, âşık ve dengbêjlerin sözlü performanslarında, dinleyicilerin rolü ve gelenekselleşen davranış adabının karşılaştırmalı bir analizini yapmak ve kalıplaşmış benzer veya farklı davranışların kültürel bağlamını irdelemektir.