Karwan, Eşîr û Bazinbelek: Nêrînek li Varyantên Filîtê Quto

Abstract

Kilama dirêj a bi navê Filîtê Quto tê nasîn, yek ji wan vegêrana ye ku di nava kurdan da gelek berbelav e û ji aliyê gelek dengbêjên ji herêmên cuda ve tête gotin. Ev vegêran xwe dispêre şerekî di navbera du eşîran da ku di dawîya sedsala 19an da li herêma Bişêriya Batmanê qewimîye. Qewama ku zêdetir bi navê Filîtê Quto belav bûye, di gewher de ji ber babeta bacwergirtina ji karwanên eşîra Etmanekan derketiye holê. Ji ber navdarbûn û berbelaviya xwe di nav çanda devkî û civaka kurdî da, ev qewimîn bûye babeta vegêranên cihêreng ên wekî stran, kilam û kilamên dirêj û herwiha bûye babeta xebat û vekolînan. Ji ber ku li qadeke berfireh tê vegêran, li gorî varyantan hin xalên vegêranê da guhertinên berçav derdikevin pêş. Ev xebat dixwaze xelekên sereke yên ku di navbera varyantan da diguherin, tespît bike û wan li gorî epîzodên varyantan bide ber hevdu. Her wiha ev xebat hewl dide rola çanda devkî û dengbêjîya kurdî binirxîne di çarçoveya belavkirin û navdarkirina van qewamên sedsala dawî di nav civaka kurdî da. Di vê xebatê de, kilama Nuroyê Meter ku yek ji vegêrana herî dirêj û kamil a li ser Filîtê Quto ye hate bernivîsandin. Di kilama Nuroyê Meter de, rêzêrûdana vegêranê ji amadekariya karwanê eşîra Etmaneka dest pê dike û gelek xalên sereke yên vegêranê yên wekî taybetîyên karwanan, armanca bazirganîyê, dîyalogên bi bazirgana ra û her wiha daxwaza Elî Etmanekî ya dîtîna Almas Xanimê û kuştina Filîtê Quto tê da bi hûrgilî tên behskirin. Çend xalên sereke yên cudahîya vê vegêranê ji bo danberheviya bi varyantên din re wekî bingeh hate bikaranîn.