Ritual Pelian Budaya Masyarakat Iban di Daerah Sebauh, Bintulu Sarawak

Abstract

Pelian merupakan upacara pemisahan roh antara orang mati dan masyarakat hidup dalam kalangan masyarakat Iban yang sangat menjunjung tinggi pengarap lama (animism). Ritual ini mempunyai beberapa objektif seperti mimpi ngeri (jai hambar), untuk menyembuhkan pesakit, pemisahan roh antara orang mati dan masyarakat yang masih hidup dan proses pentahbisan untuk dukun baru (Manang). Proses Pelian hanya boleh dilakukan oleh Manang (bomoh) dengan objektif, adat dan tradisi yang berbeza mengikut jenis Pelian yang akan dilakukan. Kepercayaan terhadap ritual Pelian bermula dari kepercayaan Iban bahawa dunia terbahagi kepada tiga bahagian iaitu dunia ini, dunia orang mati (Sebayan) dan dunia di langit. Semasa proses Pelian, Manang sedang berhadapan dengan Raja Menjaya (Raja Manang) untuk mendapatkan kuasa penyembuhan dan pemisahan roh antara orang mati dan masyarakat hidup. Daripada bilangan Pelian tersebut terdapat 56 jenis Pelian, dan yang biasa dilakukan ialah Pelian Beserara Bungai (Pemisahan Roh), Besudi (untuk memastikan kesusahan), Nimang Lupung Enggau Ubat (berkat alat perubatan Manang), Bebunuh (untuk membunuh buyu atau incubus), Bebangun enggau Betimba (mengamula atau melantik dukun baru) enggau Mulai ke Semengat (menyelamat jiwa penyabar). Fokus kajian ini adalah mengkaji proses ritual Pelian dan menganalisis simbol yang berkaitan. Mengenal pasti unsur-unsur dalam Pelian yang telah menjadi identiti Masyarakat Iban. Penyelidikan ini menggunakan kaedah kualitatif (etnografi) yang merangkumi Kajian Lapangan, Pemerhatian Peserta, Temu Bual dan Kajian Perpustakaan. Kawasan kajian meliputi seluruh daerah Sebauh yang meliputi kawasan Sungai Sebauh, Sungai Pandan-Binyo, Sungai Labang dan Sungai Tubau-Jelalong. Data yang diperoleh, dianalisis berdasarkan tafsiran, deskriptif, induksi, Grounded Theory dan juga kepercayaan dan pemahaman masyarakat yang dikaji. Antara dapatan kajian ini ialah, Pelian ialah ritual penyembuhan untuk menguatkan ayu (core being) seseorang dan memisahkan roh orang mati dengan masyarakat hidup. Setiap Pelian mempunyai fungsinya sendiri dan ia berbeza antara satu sama lain. Pelantikan (inisiasi) Manang terdiri daripada dua cara iaitu pelantikan yang dibuat oleh Petara atau Tuhan melalui mimpi dan pewarisan daripada ibu bapa atau ahli keluarga yang lain. Keunikan Manang dalam proses Pelian ialah kebolehannya berkomunikasi dengan Petara atau Dewa di Sebayan (Dunia Kematian) dan di langit. Terdapat banyak jenis simbol yang digunakan dalam proses Pelian seperti piring (persembahan kepada Tuhan), pua kumbu' (selimut tenunan), pisau, anak kebuk (balang kecil), manuk (ayam), kain sarung (jalur kain yang dipakai bulat). badan), pagar api (struktur yang sangat simbolik yang membentuk pusat ritual). Keunikan proses dan simbol yang digunakan telah menjadikan Pelian menjadi identiti Masyarakat Iban.