Recognising Decorative Elements Taken from the West in Qajar Period Façades Using Close-Range Photogrammetric Technology: the Case of Window-Pediments in the Ahmad Shahi Pavilion

Abstract

یکی از مهم‌ترین آرایه‌های نما‌‌های قاجاری پنجرة سنتوری است که در اروپا با اشکال مختلف ساده، منحنی، و شکسته از دوران رم کلاسیک تا دوران نئوکلاسیک در نماسازی به کار رفته است و در جداره‌‌های برون‌گرای دورة قاجار با تأثیر از معماری غربی رواج یافته است. در پژوهش‌های اندکی به مطالعة این عنصر وارداتی و ویژگی‌های متمایز قاجاری آن به نسبت نمونه‌‌های غربی پرداخته شده است. در این پژوهش با هدف بازشناسی پنجرة سنتوری با روش تک‌نگاری، کوشک احمدشاهی کاخ نیاوران با 23 قاب متنوع مزین به سنتوری انتخاب و با ابزار فتوگرامتری برد کوتاه مستندنگاری دقیق شده است. هدف از این پژوهش بررسی این آرایة غربی و تأثیرات بومی معماری دورة قاجار و تغییرات آن در یک مورد منتخب است. بنابر یافته‌‌ها سه نوع سنتوری مثلثی ساده، شکستة طوماری، و شکستة مارپیچ در جداره‌‌ها به کار رفته است که، با در نظر گرفتن دو خصیصة شکل و بافت پرکنندة سینة سنتوری، در کل به 16 نوع مختلف دارای الگوی قرارگیری ویژه دسته‌بندی می‌شود. سنتوری‌های جفت و سنتوری‌های طرفین تقسیمات سه‌تایی یا پنج تایی مشابهند. سنتوری طرفین پلکان ورودی مفصل‌ترین نمونه و دارای رأس آجر برش‌خورده به شکل گل و گلدانی است. در این پژوهش نتیجه گرفته شده است که خلاقیت و بداهه‌سازی در تغییر شکل سنتوری الگوی تزیین سینة سنتوری و بافت پرکنندة آن با استفاده از هنر آجرکاری منقوش و قالبی وجه تمایز اثر معماران دورة قاجار در این بناست. بدین‌ترتیب با آجر، که مصالح غالب و سرمنشأ آرایه‌های مختلفی در تاریخ معماری ایران است، این عنصر وارداتی با اشکال متنوع بازتولید شده است.