Prawne i polityczne aspekty przemieszczeń ludności polskiej z ZSRR do Polski w latach 1955–1959

Abstract

Wielotysięczny transfer ludności polskiej z terenów byłego ZSRR w latach 1955 - 1959 określono terminem „drugiej repatriacji”. Umowa zawarta w marca 1957 r. pomiędzy rządami PRL i ZSRR, była dokończeniem akcji przesiedleńczej realizowanej w latach 1944 – 1948. Rozmach transportu z ZSRR i osiedlenie na ziemiach polskich w latach 1955 – 1959 około 250 tys. osób w ramach akcji repatriacyjnej, przesiedleńczej i osadniczej wymusił na administracji państwowej wytworzenie wyspecjalizowanych organów i uruchomienie wielu algorytmów kierunkowych do realizacji tego złożonego procesu. Wraz z pojawieniem się pierwszej fali „przybyszy” za wschodniej granicy zmagania administracji państwowej poprzedziły stosowne do potrzeb działania jurystyczne, organizacyjne i logistyczne. Funkcjonowanie centralnych i terenowych organów władzy, na podstawie wydanych przepisów prawnych oraz wykonawczych, dotyczących dziedzin repatriacji i osadnictwa, przedstawiony w opracowaniu miał zapewnić jej skuteczność, a pozytywne opinie „repatriantów” miały być dowodem słuszności działań czynników politycznych. Celem artykułu jest wykazanie znaczenia wydanych przepisów prawnych i wykonawczych w złożonym procesie repatriacji ludności polskiej do ojczyzny. Wykazana literatura obejmuje pozycje cytowane i publikacje ważne dla opracowania z uwzględnieniem dokumentów archiwalnych i materiałów wspomnieniowych. Przedstawiona problematyka obejmuje stan prawny na dzień 30 listopada 1962 roku. Świadomość powracających i chęć powrotu do ojczyzny były główną siłą napędową repatriacji. Istotną sprawą powrotów okazały się właściwe motywacje i osobiste odczucia.