Pociągi pospieszne w Polsce w latach 1945–1989 – ewolucja i rozwój oferty

Abstract

Pierwsze pociągi pospieszne na ziemiach polskich uruchamiano już w XIX w. Na najbardziej popularnych trasach krajowych i międzynarodowej kursowały również w okresie międzywojennym. Po zakończeniu II wojny światowej powróciły do rozkładów jazdy, a w kolejnych rozkładach jazdy liczba pociągów pospiesznych stopniowo wzrastała. Celem badań jest analiza kierunków rozwoju i ewolucji systemu połączeń pospiesznych w Polsce w latach 1945–1989. Główny materiał źródłowy stanowiły historyczne rozkłady jazdy pociągów, a wyniki przedstawiono w formie kartodiagramów wstęgowych. Artykuł jest syntetyczną analizą rozwoju i ewolucji tej kategorii przewozów, nie tylko w kontekście sieci i liczbie połączeń, statystycznych danych o przewozach pasażerskich, ale również próbą objaśnienia czynników infrastrukturalnych i taborowych kształtujących rozwój tej kategorii pociągów. Przegląd literatury wykazał, że publikacje o pociągach pospiesznych w Polsce przed 1989 r. są nieliczne, brakuje prac o charakterze syntetyzującym. Zrealizowane badanie częściowo uzupełnia powstałą niszę. Geograficznymi kierunkami rozwoju siatki połączeń były ówczesne miasta wojewódzkie i dojazd do stolicy kraju. Przez większą część okresu badań sieć połączeń pospiesznych rozwijała się systematycznie, chociaż dosyć powoli, dopiero w drugiej połowie lat 80. XX w. nastąpił wyraźniejszy rozwój tych połączeń i znacząco wzrosła liczba pociągów. Historycznie niektóre pociągi pospieszne okresowo zamieniano na ekspresy. W latach gospodarki planowej zarówno liczba pociągów tej kategorii, jak i długość składów nie nadążały za zapotrzebowaniem na przewozy. Podstawowym problemem były duże opóźnienia i duże przepełnienia, zwłaszcza w okresie wakacji, ferii lub dni świątecznych.