OSMANLI DEVLETİ’NDEN ÇARLIK RUSYA’YA YAPILAN ESKİ ESERLER KAÇAKÇILIĞI

Abstract

XIX. yüzyılda ve XX. yüzyılın başlarında arkeolojiden, güncel siyasi projeleri tarihsel referanslarla meşrulaştırmak için özellikle yararlanılmıştır. Avrupa Devletleri, bu dönemde kendilerini klasik uygarlıkların mirasçıları olarak projelendirirken birbirleriyle kıyasıya yarışmıştır. Kazı alanlarında ve müze salonlarında devam eden bu rekabete Ruslar da Bizans üzerinden dâhil olmuştur. Nitekim öteden beri Çarlık Rusya'sı, kendisini Bizans mirasının gerçek varisi ve Ortodoksluğun koruyucusu olarak gören Ruslar, Bizans İmparatorluğu’nu ortaya çıkarmak ve Bizans’ın mirasını sahiplenmek için İstanbul’da bir arkeoloji enstitüsü kurmuşlardır. İstanbul Rus Arkeoloji Enstitüsü, 1894-1914 yılları arasında faaliyette bulunduğu yirmi yıl boyunca, Bizans kültür ve medeniyetini tanımak için Osmanlı coğrafyasının her tarafında yüzey araştırmaları ve kazı çalışmaları yapmıştır. Rusların başlarda sistemli olmayan eski eser kaçakçılık faaliyetleri enstitünün kuruluşundan kapanışına kadar müdürlük yapan Fyodor İvanoviç Uspenski’nin özel çabalarıyla sistemli bir hale getirilmiştir. Osmanlı Devleti eski eserlerini korumak için kaçakçılığa karşı önlemler almaya çalışmış olsa da bu önlemler dönemin şartlarında yeterli olmamıştır. Bu makalede İstanbul Rus Arkeoloji Enstitüsü çalışanlarının ve Çarlık Rusya’nın diplomatik temsilcilerinin, Osmanlı coğrafyasındaki eski eserleri araştırma, keşif, toplama ve Rusya’ya götürülmesiyle ilgili Anadolu, Balkanlar ve Orta Doğu’da yaptıkları çalışmalar incelenmiştir. Bununla birlikte Osmanlı topraklarından götürülen ve Rusya’daki müzelerde sergilenen eserler tespit edilmeye çalışılmıştır. Özellikle Birinci Dünya savaşı yıllarında Rus işgaline uğrayan Karadeniz kıyılarında ve Doğu Anadolu’da bulunan şehirlerde yapılan eski eser yağmalamaları ve Rusya’ya kaçırılan eserler ele alınmıştır.