ORTAÇAĞ ERZURUMUNDA KENTLEŞME KÜLTÜRÜ İLE SOSYO-KÜLTÜREL HAYATA DAİR BAZI TESPİTLER

Abstract

Türkistan’da ortaya çıkan, Horasan (İran)’da gelişimini sürdüren Türk sosyo-kültürel hayatı, Anadolu fetih hareketleriyle birlikte İslami olmayan bir kültür anlayışı ve yerel geleneklerin de etkisinde kalarak özellikle günümüz Doğu Anadolu Bölgesi’nde yeni bir görünüm elde etmiştir. Bu yeni sosyo-kültürel hayatı görebildiğimiz en önemli Türk kentlerinden biri de Erzurum’dur. Kent, coğrafi konumu itibariyle her dönem büyük devletlerin ilgisini çeken bir yerleşim yeri olmuştur. Türk fethinden sonra da bu önemli konumunu korumuş ve etkisini artırarak devam ettirmiştir. Anadolu’nun doğusunda yer alan, giriş kapısı özelliğinden dolayı çok kereler saldırılara uğramış olan Erzurum, bu saldırılara rağmen meydana getirdiği kent kültürü ve sosyo-kültürel hayat sayesinde ortaçağ boyunca Türkler için önemli kentler arasında yer almayı başarmıştır. Bu çalışmada ilk olarak Erzurum’un fiziki yapısını oluşturan unsurlar, kentte yaşayan halkın nüfus yapısı, kent kültürünü oluşturan gruplar ve kentin yönetim şekli üzerinde durulmuştur. İkinci olarak ise kentte yaşayan ahalinin günlük faaliyetleri; evlilik kurumu, Erzurum evleri, cenaze merasimleri ve misafirperverlik başlıkları altında ele alınarak Türk toplumunda sosyo-kültürel hayatın ortaçağ’da nasıl geliştiği Erzurum özelinde değerlendirilmiştir. Turkish socio-cultural life, which emerged in the geography of Turkestan and developed in Khorasan, has achieved a new appearance, especially in today's Eastern Anatolia Region, under the influence of a non-Islamic cultural understanding and local traditions together with the Anatolian conquest movements. Erzurum is one of the most important Turkish cities where we can see this new socio-cultural life. The city is a settlement that has been important in every period due to its geographical location. After the Turkish conquest, it maintained this important position and continued to increase its influence. Erzurum, which has been attacked many times due to being the entrance gate of Anatolia, managed to be among the most important cities for the Turks throughout the Middle Ages, thanks to the urban culture and socio-cultural life it created despite this situation. In this study, firstly, the elements that make up the physical structure of Erzurum, the population structure of the people living in the city, the groups that make up the urban culture and the city's management style are emphasized. Secondly, the daily activities of the people living in the city were discussed under the titles of marriage, Erzurum houses, funeral ceremonies and hospitality, and how the socio-cultural life in Turkish society developed in the Middle Ages was examined.