Orta Çağ’da İslam dünyasında yazılmış eserlerde “Çiçek ve Kızamık” üzerine-Altın Çağ-II: Zehrāvī Kitābu’t-Taṣrīf’inde Rāzī’nin Kitābu’l-Cederī ve’l-Ḥaṣbe’sinden etkilendi mi? Karşılaştırmalı bir çalışma

Abstract

Amaç: Bu çalışmada Ebū’l-Ḳāsım Ḫalef b. ʿAbbās ez-Zehrāvī’nin Kitābu’t-Taṣrīf li-men ʿaceze ʿani’t-telīf adlı eserinde yer alan “Çiçek/el-cederī” ve “Kızamık/el-ḥaṣbe” başlıklı bölümlerin Arapçadan Türkçeye çevrilerek Türk tıp tarihi literatürüne kazandırılması ve bu bölümleri yazarken Zehrāvī’nin, Ebu Bekr Muḥammed b. Zekeriyyā er-Rāzī’nin Kitābu’l-Cederī ve’l-Ḥaṣbe adlı eserinden etkilenip etkilenmediğinin ortaya konması amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Bu çalışmada esas olarak Ebū’l-Ḳāsım Ḥalef b. Abbās ez-Zehrāvī’nin Kitābu’t-Taṣrīf li-men ʿaceze ani’t-telīf adlı eserinin ilk iki makalesini içeren matbu bir nüshası ile Latince çevirisini içeren matbu bir nüshası ve Muḥammed b. Zekeriyyā er-Rāzī’nin Kitābu’l-Cederī ve’l-Ḥaṣbe adlı eserinin matbu bir nüshası incelenmiştir. Et-Taṣrīf’in ikinci makalesinde yer alan “çiçek/el-cederī” ve “kızamık/el-ḥaṣbe” başlıklı bölümler makalenin yazarları tarafından Arapça metin esas alınarak Türkçeye çevrilmiş ve birbiriyle karşılaştırılmıştır. Ayrıca et-Taṣrīf’in ilgili bölümleri ile Ebū Bekr Muḥammed b. Zekeriyyā er-Rāzī’nin Kitābu’l-Cederī ve’l-Ḥaṣbe adlı eseri bölüm bölüm karşılaştırılmıştır. Bulgular: Zehrāvī, Kitābu’t-Ṭaṣrīf li-men ʿaceze ʿani’t-teʾlīf’inde Çiçek ve Kızamık üzerine yazdığı bölümleri, kendisinden önceki yazarlardan farklı olarak ayrı başlıklar altında ele almıştır. Yapılan karşılaştırma sırasında Zehrāvī’nin eserinde Çiçek ve Kızamık üzerine yazılmış bölümlerde yer alan bilgilerle Rāzī’nin Kitabu’l-Cederī ve’l ḥaṣbe adlı önemli eserinde bulunan bilgiler arasında önemli derecede benzerlikler bulunduğu ve özellikle her iki eserin Arapça metinleri arasında da önemli oranda cümle benzerliklerinin yer aldığı görülmektedir. Sonuç: Zehrāvī’nin et-Taṣrīf’in “Çiçek/el-cederī” ve “Kızamık/el-ḥaṣbe” başlıklı bölümlerinde Rāzī’nin Kitabu’l-Cederi ve’l Ḥasbe adlı eserini kaynak olarak kullandığını, hatta pek çok yerde doğrudan alıntı yaparak eserinde değerlendirdiğini, bir anlamda Rāzī’nin eserinin kısaltılmış bir versiyonunu ya da bir başka deyişle muḫtaṣarını oluşturduğunu söylemek olanaklı görünmektedir. Burada ilginç olan durum ise Zehravī’nin bu bölümlerde Rāzī’yi ve eseri Kitabu’l-Cederi ve’l Ḥaṣbe’yi hiç anmadığının fark edilmesidir.