Müsnedün İleyhin Tevâbi‘ Unsurlarla İfade Ettiği Anlamsal Yorumlar -Sekkâkî’nin Miftâḥu’l-ʿulûm’u Bağlamında-

Abstract

Belâgat ilminde cümlenin temel rükünleri olan müsnedün ileyh ve müsnede ilişkin hâller meânî bölümünde incelenmektedir. Belâgatçılar, müsnedün ileyhin (özne) hazfi-zikri, ma‘rife-nekre olması, takdim-tehiri, tevâbi‘ ögeler ile fasıl zamiri alması vb. konularla isnadın önemli bir kısmını farklı belâgī yönleriyle ele almaktadır. Aynı şey cümlenin diğer rüknü olan müsned (yüklem) için de yapılmaktadır. Ma‘rife bir müsnedün ileyhin sıfat, tekit, bedel, atf-ı beyân, atf-ı nesak denilen tevâbi‘ unsurlar ile fasıl/ayırma zamiri alması cümleye pek çok belâgī nükte kazandırmaktadır. Bir cümlede müsnedün ileyhin tâbi/bağlı kelimeler ya da fasıl zamiri alması ile almaması sözdizimsel açıdan aynı şey değildir. Her ne kadar tevâbi‘ ögeler ile fasıl zamiri cümlenin esasına taalluk eden sözcükler olmasa da ma‘rife müsnedün ileyhin bunları alması hem kastı açık ve anlaşılır kılmakta hem de farklı semantik yorumlar ile cümleye anlam zenginliği katmaktadır. Ebû Ya‘kūb es-Sekkâkî, ma‘rife bir müsnedün ileyhin sıfat alması durumunda cümlenin beyân, medih-zem, tahsis ve tekit gibi vurgulu anlamlarla etkilendiğini belirtmektedir. Tekit edilmesi durumunda yanlış anlama önlenmekte veya umumi anlam işaret edilmektedir. Atf-ı beyân ile daha fazla izah edilmekte atf-ı nesak ile de detaylandırılmakta, hükmü değiştirmekte veya açıklamaktadır. Müsnedün ileyh bedel aldığında daha fazla açıklığa kavuşturma ve pekiştirme kastı güdülmektedir. Fasıl zamiri alması hâlinde de müsned, müsnedün ileyhe tahsis edilmektedir. Bu çalışmada, ma‘rife bir müsnedün ileyhin aldığı tevâbi‘ unsurlar ile fasıl zamirinin sözdizimdeki farklı belâgī ve anlamsal yorumları Sekkâkî’nin Miftâḥu’l-ʿulûm’u bağlamında ele alınmıştır. Ma‘rife müsnedün ileyhin kasta bağlı olarak tâbi sözcükler ve fasıl zamiri alması cümlenin semantik boyutunu değiştirmektedir. Sekkâkî’ye göre müsnedün ileyhin tevâbi‘ ögeleri almasının bağlamsal gerekçeleri de ayrıca vurgulanmıştır.