MOĞOL İMPARATORLUĞU’NDA İPEĞİN KULLANIM ALANLARI HAKKINDA

Abstract

İpek, kullanım sahası bakımından geniş bir spektrum çizmektedir. Kimi zaman askeri bir üniforma, kimi zaman flama ya da sancak kimi zaman dinî kıyafetlerde vücut bularak farklı şablonlar halinde karşımıza çıkmaktadır. İpeği siyasi ve kültürel hayatının merkezine koyan devletlerden biri de hiç şüphesiz Moğollardır. Onlar, bu metayı askerî, dinî ve iktisadî hayatta faal bir şekilde kullanmanın yanı sıra sosyal yaşam içerisinde zenginlik ve soyluluğun bir simgesi olarak görmüşlerdir. Dönemin (13. yüzyıl) ana kaynakları ve seyyahlar, Moğolların ipek kumaşı hangi alanlarda kullandığı hakkında ayrıntılı bilgiler vermenin yanı sıra kaynakların bu konudaki tartışmaları makalenin ana konusunu oluşturmaktadır. Özellikle Yuanshi ve Moğol dönemi kaynakları Moğol elitinin kıyafetleri dışında Moğol ordusu içerisinde, çadır ve arabalarda, paralarda da ipekli kumaşların kullanıldığını kaydetmektedirler. James Chambers’ın Moğol ordusunun ipek içlik giyme sebebinin ok yarasını azaltmak olduğuna yönelik tezi konusunda ise herhangi bir kaynakta hiçbir mâlumât bulunmamaktadır. İpek içliklerin bu görevi spekülasyondan öteye gidememekte fakat Moğol ordusunda soft zırh diyebileceğimiz yün ve kaba kumaştan kıyafetler dışında ipekten imâl edilen üniformaların bulunmuş olması olasılık dâhilindedir. Ayrıca Moğol sancaklarında ve ilginç bir şekilde Moğolların kullandığı kalkanların içerisinde ipek iplikler mevcuttu. Moğollar metalden kalkanlar kullansalar da temelde tahta çubukların birbirleriyle örülmesiyle oluşturulan yuvarlak kalkanlar kullanılıyordu. Bu tahta çubuk yapısının içi, muhtemelen kalkanın sağlamlığını arttırmak ve örgü yapısını daha stabil hâle getirmek için ipek ipliklerle sarılmaktaydı. Özellikle Yuanshi’de Moğol muhafız sınıfı Keşig’in giydiği kıyafetler içerisinde ipekli kumaşların büyük bir yekûn tuttuğu anlaşılmaktadır. Moğolların kullandığı büyük otağ diyebileceğimiz yapılarda ve ayrıca Moğol elit sınıfının arabalarında ipekli kumaşlar kullanılabiliyordu. Moğol İmparatorluğu’nun dünya tarihine mühim katkılarından olan “kâğıt para” mevzusu da ipeğin kullanım alanlarını incelerken göze çarpan bir başka konudur. Çünkü Moğolların hakimiyet kurduğu Çin’de bu tip paralar belli bir döneme kadar ipekten de imâl edilebiliyordu. 
 Genel bir çerçeveden bakıldığında ipekli kumaşların ve ipek ipliklerin kullanımı Moğol İmparatorluğu’nda geniş bir aralık oluşturmaktadır. Makalemizde bahis konusu ettiğimiz alanlar dışında örneğin altın renginde veya beyaz renkli ipekli kumaşların kıyafet olarak kullanılmasının sembolik anlamları mevcuttu. Siyasi hedeflere ulaşmanın bir aracısı olarak ipekli kumaş dağıtımı merkezî bir rol oynayabilmekteydi. Moğol soylularını sıradan halktan ayırt etmenin yollarından biri de ipekli kumaşların Moğol elit sınıfı içerisindeki lüks kullanımı, renkler ve desenlerdi. Her gün farklı renkte kıyafetlerin giyildiği ve Moğol elit sınıfı ile halkı birbirine yakınlaştırma amacı güden cisün festivallerindeki ipekli kumaş dağıtımı da Moğollar açısından hem maddî hem de manevi anlamlara sahipti. Bu festivaller yaz şenliklerinde, kış quriltaylarında veya tahta çıkış törenlerinde gerçekleştirilebiliyordu.