Mehmed Ubeydullah [Hatipoğlu] Effendi's Liverpool Memoirs or His Answers to Questions Asked by A Priest to Islamic Intellectuals (1896)

Abstract

İlginç kişiliği ve maceralı hayatıyla dikkat çeken Mehmed Ubeydullah [Hatipoğlu] Efendi (1858-1937), son dönem Osmanlı ve ilk dönem Cumhuriyet aydınlarındandır. Aynı zamanda gazeteci, ulemadan bir Jön Türk, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde milletvekilliği yapmış bir siyasetçidir. Hayatının Amerika, Malta, İran, Avrupa hatıraları araştırmacılar tarafından incelenmiştir. Bu makalede, daha önce müstakil olarak bir araştırmaya konu olmamış Liverpool Hatıratı: Akıl yahut Ahir Zaman Peygamberi adlı eseri incelenecektir. Söz konusu hatıratta, bir papazın; Hz. Muhammed’in neden son peygamber olduğu, İslamiyet’in diğer dinleri neden neshettiği, İslamiyet’in niçin kıyamete kadar devam edeceği soruları cevaplandırılmıştır. Mehmed Ubeydullah, papazın sorularına cevap olmak üzere farklı dillerde yayımladığı üç yazısını Türkçe olarak hatıratına eklemiştir. Böylece eser, bir taraftan tarihin önemli kaynaklarından olan hatırat tarzında olması açısından önem taşırken, diğer taraftan makale tarzında olması yönüyle İslamiyet ve Müslümanlar hakkında Ubeydullah Efendi’nin düşüncelerini içermesi bakımından önemlidir. Eserde Hz. Muhammed’in neden diğer peygamberlere benzemediği, İslamiyet'in akıl yolu olduğu, insan aklı var oldukça da İslamiyet’in geçerli olacağı, İslamiyet’in akıl yolu olsa da bunu kabul etmeyen taklitçi Müslümanların olduğu vurgulanmıştır.