İLHANLI DEVLETİ’NİN İNHİTATINDAN SONRA TAHTTA BİR KADIN HÜKÜMDAR: SATI-BEK HATUN’UN HAYATI VE FAALİYETLERİ

Abstract

Sultan Ebu Said Bahadır Han’ın 1335 yılında erkek evlat bırakmadan ölmesi İlhanlı topraklarından siyasî karmaşaya sebep oldu. Bu dönemde her bir emir hükümdar olma arzusuna kapıldı. İlhanlı Devleti’nin üst düzey yöneticileri öncelikle Sultan Olcaytu’nun kızı Satı-bek Hatun’u yeni hükümdar seçilene kadar İlhanlı tahtına oturtmak istediler. Ancak daha sonra Tuluy Han soyundan Arpa Han’ı İlhanlı tahtına oturttular. Arpa Han, siyasî otoritesini güçlendirmek için Satı-bek Hatun ile evlendi. Bu dönemden itibaren Satı-bek Hatun İlhanlı tahtında söz sahibi olmaya başladı. Arpa Han’dan sonra Ebu Said Bahadır Han’ın dayısı Ali Paşa, Çobanlı Şeyh Hasan ve Celayirli Şeyh Hasan’ın İlhanlı topraklarına hâkim olma arzuları nedeniyle İlhanlı tahtına kukla han diyebileceğimiz hanlar oturttu. Arpa Han’dan sonra Ali Paşa’nın desteğiyle Musa Han, İlhanlı tahtına oturtuldu. Fakat onun saltanatı kısa sürdü. Ondan sonra Celayirli Şeyh Hasan’ın desteğiyle Sultan Muhammed tahta oturdu. Diğer taraftan Kıpçak Şeyh Ali, Çengiz Han soyundan Toğa Timur’u Han ilan ederek onunla birlikte Azerbaycan bölgesine hareket etti. İlhanlı tahtında hükümdarın Moğol hanedanı soyundan olması geleneği Satı-bek Hatun da hükümdar olma yolunu açtı. Çobanlı Şeyh Hasan ve Celayirli Şeyh Hasan arasındaki mücadele ve Çobanlı Şeyh Hasan’ın Satı-bek Hatun’un desteğini alarak İlhanlı topraklarına hâkim olma amacı Satı-bek Hatun’un İlhanlı tahtına oturmasına etken olan sebeplerdendi. Nihayetinde Satı-bek Hatun 1338 senesinde Çobanlı Şeyh Hasan’ın desteğiyle hükümdar ilan edildi ve adı hutbe ile sikkelerde geçti. Satı-bek Hatun hükümdar olduktan sonra devlet kademesinde yeni tayinler yaptı. Satı-bek Hatun’un hükümdar olduktan sonra ilk olarak Azerbaycan ve Sultaniye’yi hâkimiyeti altına aldı. Daha sonra Çobanlı Şeyh Hasan ile birlikte, Kazvin’e gitmiş olan Celayirli Şeyh Hasan ile savaşmak için hareket etti. Ancak kış şartları nedeniyle iki taraf arasında barış sağlandı. Esasen bu barış iki taraf adına zaman kazanmak için yapılmıştı. Celayirli Şeyh Hasan da Çobanlı Şeyh Hasan’ın İlhanlı toprakları üzerindeki etkisini ortadan kaldırmak için Toğa Timur’u Horasan’dan Azerbaycan’a davet etti. Sultaniye’ye gelen Toğa Timur, Çobanlı Şeyh Hasan’ın yaptığı hileyle tekrardan Horasan’a dönmek zorunda kaldı. Böylece Satı-bek Hatun döneminde Çobanlı Şeyh Hasan’ın hilesiyle Celayirli Şeyh Hasan ve Toğa Timur ittifakı ortadan kaldırıldı. Bir müddet sonra Çobanlı Şeyh Hasan’ın bir kadının İlhanlı topraklarında hüküm sürmesini hazmedememesi nedeniyle Satı-bek Hatun’un hükümdarlığı bir yıl kadar sürdü. Satı-bek Hatun’dan sonra Hülagu Han soyundan Süleyman isimli biri İlhanlı tahtına oturtuldu ve Çobanlı Şeyh Hasan, Satı-bek Hatun’un rızasını almadan onu Süleyman Han ile evlendirdi. Bu hadiseden sonra kaynaklar Satı-bek Hatun hakkında sarih malumat vermemektedirler. Satı-bek Hatun 746/1345-1346 yılında oğlu Emir Suyurgan ile birlikte Anadolu’da Emir Eretna’nın yanına gitti ve muhtemelen burada vefat etti. Satı-bek Hatun hükümdarlığı döneminde şeyhlere yakın ilgi gösterip onların meclislerinde bulunmuştu.