II. Meşrutiyet Dönemi Türk Romanında Jurnal ve Sürgün

Abstract

Meşrutiyet rejiminin getirilmesini kabul edeceği sözüyle 1876 yılında tahta çıkan II. Abdülhamit, meclisi açmakla birlikte olağan dışı durumlarda dağıtma yetkisini de elinde tutar ve Osmanlı-Rus Savaşı’nın başlaması üzerine meclisi süresiz bir şekilde kapatır. Bununla birlikte Kanun-i Esasi’nin 113. maddesine dayanarak hükûmeti tehdit ve güvenlik tedbirlerini ihlal edenleri sürgüne gönderme yetkisini kullanır. Böylece II. Abdülhamit başta Mithat Paşa, Ziya Paşa ve Namık Kemal olmak üzere muhalif sesleri payitahttan uzaklaştırır; yaklaşık 30 yıl sürecek olan saltanatında aldığı her karar ve attığı her adımla en çok eleştirilecek, üzerine en çok konuşulacak Osmanlı padişahlarından biri hâline gelir. Dolayısıyla II. Abdülhamit Dönemi, bu hararetli atmosferinden kaynaklı modern Türk edebiyatında da eserlere sıkça konu edilir. Abdülhamit aleyhtarlığı romandan tiyatroya, şiire kadar her edebî türe akseder. Daha kendi iktidarında başta Tevfik Fikret olmak üzere birçok yazarın eserlerinde eleştirdiği bir padişah olan II. Abdülhamit ve onun yaratmış olduğu “korku imparatorluğu” sonraki dönemlerde de tenkit edilmiştir. Saltanatı sona erse bile II. Abdülhamit, üzerine farklı görüşlerin dile getirildiği ve tartışılan bir padişah olmayı sürdürmüştür. Özellikle onun döneminde kurulan istihbarat teşkilatı ve resmî makamlara iletilen sayısız jurnal, II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinden sonra kaleme sarılan yazarların eleştiri oklarına hedef olur. Çalışmamızda II. Meşrutiyet’in ilanından kısa bir süre sonra yayımlanan, benzer olay örgüsü kalıbını tekrarladığı tespit edilen Fazlı Necip’in Menfa, Ahmet Mithat Efendi’nin Jön Türk ve İrfan’ın Matmazel Anjel başlıklı romanları konu bağlamında incelenecektir. Bu eserlerden hareketle jurnalin hem bireysel hem de toplumsal düzeyde kurmaca kişilerin hayatlarını nasıl değiştirdiği dönemin tarihî koşulları ışığında ortaya konulmaya çalışılacaktır.