HALVETİYYE-ŞÂBÂNİYYE’NİN CEZAYİR’DEKİ İLK ŞUBESİ: RAHMÂNİYYE TARİKATI VE YAYILMASI

Abstract

Çalışma, Halvetiyye-Şâbâniyye kolunun Cezayir’deki ilk şubesi olan Rahmâniyye tarikatını ele almaktadır. Muhammed b. Abdurrahman el-Gaştûlî el-Ezherî tarafından kurulan tarikatın kuruluş süreci, Cezayir’de yayılması ve ülkedeki etkilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada tarikatın kurucusu olan Ezherî’nin hayatı incelenmiş, ilmî ve tasavvufî yönüne kısaca temas edilmiştir. 19. yüzyılda Cezayir’de aktif birçok tarikat olmasına rağmen bölgenin en hızlı büyüyen ve gelişen tarikatı olduğu belirtilen Rahmâniyye’nin kısa zaman içerisindeki bu yükselişinin temel nedenleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda Ezherî’nin şeriat-tarikat birlikteliğini hayata geçirme çabası ve bu birlikteliğin hakikate ulaştıracak yegâne yol olduğunu vurgulaması, manevi nüfûzu, Ezher’de kaldığı uzun yılların kazandırdığı ilmî ve derûnî tecrübe, kaleme aldığı eserler ve irşâd metodu gibi hususların, tarikatın bu denli yayılmasında etkin rol oynayan temel faktörler olduğu görülmüştür. Çalışmada tarikatın ana zâviyesi Âyt İsmail başta olmak üzere halifelerinin kurduğu diğer zaviyeler de ele alınarak Rahmâniyye’nin Cezayir tarihindeki konumu ve yayılış bölgeleri belirlenmiş, tarihi süreç içerisinde gelişen diğer zaviyelerin ise ülke genelindeki istatiksel bilgilerine yer verilmiştir. Rahmâniyye’nin yayılmasının önünü açtığı tespit edilen, tarikata mensup dervişlerin zâviyelerde yürüttüğü irşat ve tedris faaliyetlerine de değinilmiştir. Aynı zamanda Fransızların Cezayir’i işgal sürecinde tarikat müntesiplerinin mücadele ve direniş örneklerine yer verilmiştir. Böylece Rahmânîlerin Batılı emperyalistlere karşı Cezayir’in ilmî, dini ve sosyo-kültürel mirasını koruma çabası ve gayretlerine işaret edilmiştir. Rahmâniyye Tarikatı’nın ele alındığı bu çalışmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır.