Eski Anadolu Türkçesi Özelinde Süheyl Ü Ne-Bahâr’ın Söz Varlığında Kullanılan Tek Örnekler (Hapax Legomenonlar)

Abstract

Hapax legomenon, “sadece bir kez, bir defa söylenen” anlamında Yunanca bir kelime grubudur. Bu terim Türkçede genellikle “tek kullanımlık, “numunelik” veya “tek örnek / örnekler” olarak karşılanmaktadır. Süheyl ü Nev-bahâr, XVI. yüzyılda Hoca Mes’ud bin Ahmed ile yeğeni İzzeddin Ahmed tarafından aslı bilinmeyen Farsça bir eserden tercüme edilmiştir. Bu eser çağdaşı olan aşk mesnevilerden, eskicil öğelerin oldukça fazla olması, arkaik unsurları ve deyimleri fazlaca barındırması ve bunlar arasında tek örnekleri (hapax legomenon) içermesi açısından ayrı bir öneme sahiptir. Süheyl ü Nev-bahâr’daki bu tek örnekler genelde Tarama Sözlüğü’nde de tanık gösterilmek için örnek verilmiştir: dikim, uçarda, ḳımrat-, yanıt- vb.; ancak Tarama Sözlüğü’nde gösterilmeyen, sadece Süheyl ü Nev-bahâr’da mevcut olanları da vardır: al-, arkala-, bayla-, çayla-, ürk vb. Süheyl ü Nev-Bahâr’da kullanılan bu tek örnekler genelde türemiş kelimeler olmasıyla da dikkat çekmektedir: tüzüt-, tazıḳ-, sıvışdur-, sarpraḳ, kişirek, kıvanıḳ / ḳıvanuḳ vb. Bundan başka kök görünümünde olanlar da vardır: soy, köy, al- gibi. Bu çalışmada Süheyl ü Nev-Bahâr’ın söz varlığında yer alan tek örnekleri Süheyl ü Nev-bahâr metni ve Eski Anadolu Türkçesi özelinde Tarama Sözlüğü de göz önünde bulundurularak değerlendirilmeye çalışıldı.