Enver Kurtumer as a Crimean-Tatar scholar and his first etymological dictionary in the Crimean Tatar language

Abstract

Bir sözlüğün oluşturulması ve ortaya konulması son derece meşakkatli bir iş olmakla beraber büyük bir sorumluluk gerektirmektedir. Bu tür işlerle ilgilenen ve Sözlük Bilimi (leksikografi) olarak da adlandırılan bu dilbilim bölümünün pek çok alt dalı mevcuttur. Bunlar içinde etimoloji ve buna bağlı olarak etimolojik sözlük tasarlama, inceleme ve hazırlama işi dil çalışmalarının belki de en zor alanıdır. Etimoloji, hata yapmaya oldukça açık bir sahadır. Öyle ki belli kurallara riayet edilmediği takdirde hata yapma olasılığı kaçınılmazdır. Özellikle etimolojik çalışmalar; alanında uzmanlaşmış, etimolojik sözlüğü hazırlanacak dilin geçmişten günümüze temas ettiği yabancı dilleri bilen, tarihsel dilbilim konusunda derinleşmiş yetkin bir kadroyla yapılacak bir iştir. Etimolojik çalışmaların olmazsa olmazı; bir sözcüğün ses, şekil ve anlam açısından geçirdiği evrelerin bir tutarlılık çerçevesine oturtulmasıdır. 
 Bugün dünyanın en önemli dillerinin etimolojik sözlüklerin olması o dili konuşan millet için bir itibar meselesidir. Türk lehçelerindeki sözcükler hakkında kaleme alınan makale ve sözlük düzeyindeki çalışmaların daha çok son yüz yıl içinde yapıldığı görülmektedir. Aslında Türkçe üzerine ilk etimolojik sözlük denemesi 1878’te Hermann Vambery tarafından hazırlanmıştır. O tarihten günümüze Türk lehçelerinde en mükemmel etimolojik sözlük hazırlama işi devam etmektedir. Çoğu Türk lehçesinde etimoloji alanında -Türkiye Türkçesi gibi- önemli çalışmalar yapılmışken, Kırım Tatarcası ve Gagauzca gibi Türk lehçelerinde ise kapsamlı hiçbir çalışma ortaya konulmamıştır. Oysaki Kırım Tatarcada geçmişten günümüze önemli sayıda sözlük hazırlanmıştır. Bu sözlükler genel maksatlı olmaktan başka tematik ve terim sözlükleri şeklindedir. Fakat Enver Kurtumer’in hazırlamış olduğu Ḳırım-Tatar Tiliniŋ Etimologik Luġatı adlı bu çalışma hem Kırım Tatarcasına hem de Kırım Tatar sözlükçülüğünü başka bir seviye çıkarmıştır. Çalışmamızda bu eser ve eserin yazarı üzerinde durulacaktır.