Şemseddin ed-Dameğânî ve Şiî Fırkalara Eleştirileri

Abstract

İslam tarihi boyunca fırkalara dair pek çok eser kaleme alınmıştır. Bu eserlerin önemli bir kısmında, fırka tasniflerinde, eseri kaleme alan âlimlerin mezhebî anlayışına göre farklılıklar olduğu görülmektedir. Dönemindeki mezhepleri tasnife tabi tutan müelliflerden biri olan Şemseddin ed-Dameğânî de 8./13. yüzyılda Irak’ta yaşamıştır. el-Cevheretü’l Hâlisa ani’ş-şevâib fi’l-akâidi’l-menkûme alâ cemîi’l-mezâhib adlı elimizde mevcut olan tek eserinde fırkaları kendi bakış açısıyla değerlendirmiş ve onlara birtakım eleştiriler yöneltmiştir. Ayrıca bu eleştirilerini aklî ve naklî delillerle desteklemiştir. Kendi benimsediği görüşü de ortaya koyan Dameğânî’nin bu alandaki kavramlara bakışı ve tecrübelerinin sonucunda benimsediği görüş, İslam mezhepleri tarihinde çok sık görülen bir yaklaşım değildir. Nitekim Dameğânî, İmâmiyye mezhebi üzere yetişmiştir. Ancak İslâm dünyasına yaptığı seyahatlerde İslâm mezheplerini yerinde gözlemleme fırsatı bulmuştur. Nihayetinde ise içinde yetiştiği mezhepten ayrılmış ancak başka herhangi bir mezhebe de tabi olmamıştır. Bu hususta ilmî yetkinliğe sahip kimseye de herhangi bir mezhebe tabi olmayı tavsiye etmez. Ancak böyle bir yetkinliği olmayan kişinin, tercih edebileceği ve kendisinin de tasvip ettiği bazı mezhepleri zikretmektedir. Bu makalede, Dameğânî’nin Şiî mezheplere yönelik eleştirileri kendi eserinden hareketle betimleyici bir tarzda incelenmektedir. O, Şiî mezhepleri üç ana gruba ayırarak eleştirilerini dile getirir. Bunlar Zeydiyye, İsnaâşeriyye ve İsmâiliyye’dir. İmâmiyye mezhebi üzere yetişip, bu mezhebe artık tabi olmayan bir şahsın içeriden gelmiş bir kişi olarak Şiî mezheplere yönelttiği eleştiriler dikkat çekicidir. Onun mensubu olmasa da takdirle bahsettiği Şiî grup Zeydiyye’nin zâhid olanları, Ehl-i Sünnet içerisinden de Sûfilerdir.