DZIEWCZYNKA I CHŁOPIEC W ZDANIACH Z NARODOWEGO KORPUSU JĘZYKA POLSKIEGO. ANALIZA FUNKCJI PEŁNIONYCH PRZEZ NAZWY PŁCI WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE WEWNĄTRZ ZDANIA

Abstract

Artykuł zawiera propozycję rozszerzenia badań nad opozycją semantyczną wyznaczoną przez czynnik płci o analizy, dla których punktem wyjścia jest współwystępowanie pary nazw przedstawicieli różnych płci wewnątrz zdań z korpusu językowego. Badanie przeprowadzono na przykładzie pary wyrazów chłopiec i dziewczynka, denotujących kategorie wyznaczone przez połączone kryteria płci i wieku. Celem badania stało się przedstawienie sposobu ukazywania chłopca i dziewczynki w polskich tekstach korpusowych, poprzez analizę funkcji pełnionych przez słowa dziewczynka i chłopiec współwystępujące wewnątrz zdań. Podstawowym narzędziem analizy był zestaw kilkunastu funkcji pełnionych w zdaniach przez pary wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach, w ostatnich dziesięcioleciach wykorzystywany w pracach dotyczących różnych języków. Analizie poddano 500 zdań zawierających wyrazy dziewczynka i chłopiec, wyselekcjonowanych ze zrównoważonego podkorpusu Narodowego Korpusu Języka Polskiego, liczącego około 250 milionów słów. Do wyszukiwania zdań, w których współwystępują te dwa wyrazy, wykorzystano narzędzie Poliqarp. Wyniki potwierdzają dominację dwóch funkcji: wspierania i współwystępowania oraz łączenia-ujednolicania, wskazywaną w poprzednich pracach dotyczących funkcji opozycji w dyskursie. W wyniku analizy stwierdzono także znaczącą przewagę proporcji zdań z funkcjami podkreślającymi różnice między chłopcem a dziewczynką (prawie 70% całego analizowanego zbioru) nad zdaniami z funkcjami wskazującymi podobieństwa między nimi (mniej niż 25% zbioru). Wykazano również konieczność wyodrębnienia dodatkowej funkcji, obrazującej relacje między płciami, takie jak rodzaje uczuć czy typy kontaktów. Szczegółowa analiza danych zawartych w zdaniach z najsilniejszą funkcją umożliwiła wskazanie kilku aspektów kontrastujących przedstawicieli obu płci, takich jak rodzaje czynności i zabaw oraz cechy wyglądu zewnętrznego. Uzyskane wyniki porównano także z wcześniejszą analizą przeprowadzoną dla pary kobieta i mężczyzna. Stwierdzono, że czynnik wieku wpływa na sposób użycia pary wyrazów z opozycją płci wewnątrz jednego zdania: wyrazy denotujące osoby niedorosłe są silniej kontrastowane w zdaniach z korpusu niż wyrazy denotujące osoby dorosłe.