Doctrine of Signatures of Plants in Old-Anatolian Turkish Texts

Abstract

Bu çalışmada, bitkiler (Regnum: Plantae) özelinde 13. ve 15. yüzyıllar arasında Anadolu’da Türkçe yazınında İşaret Teorisi’nin yansımalarını göstermeye çalışacağız. İşaret Teorisi basitçe, (çalışmamız özelinde) bitkilerin bir parçası ya da tamamının insanın bir organına benzemesinin, söz konusu bitkinin ilgili organ üzerinde tedavi edici özellikler taşıdığına dair doğal bir kod olduğuna dair bir inanıştır. Bu inanışa göre, bir bitkinin kökleri ya da yaprakları saça benziyorsa, bu bitkinin saçla ilgili rahatsızlıklarda (dökülmesi, kırılması, erken ağarması, geç uzaması, vb.) faydalı olması beklenmektedir. İşaret Teorisi ayrıca, süte benzer bir usaresi olan bitkinin süt salgısını arttırdığı, bitkinin bir parçasının muayyen bir hayvanın organına benzemesi halinde o hayvandan gelecek zararlara karşı etkili olduğu, nemli bölgelerde yetişen bitkilerin rutubet kaynaklı hastalıklara iyi geleceği, vb. gibi geniş bir algı çerçevesine sahiptir. Benzeri, benzer özellikleri olması nedeniyle tedavi eden benzer’e, örneğin kokusu ile benzeyen başka bir bitki de zaman zaman benzer’in ikamesi olarak kullanılmıştır ve bu kullanım da teorinin kapsamı içinde değerlendirilmelidir. Bu anlayışa dair görüşlere Hint, Çin, Yunan ve Roma uygarlıklarının yazınlarında rastlanmaktadır. Bu görüş daha sonra mezkûr uygarlıkların metinlerinin Süryanice, Farsça, Arapça ve Türkçeye tercüme edilmeleri ile İslâm uygarlığında da karşılık bulmuştur.