بند موصولی عربی و فارسی

Abstract

رده­شناسی2 شاخه­ای از زبان­شناسی است که شباهت­های ساختاری بین زبان­ها را بدون توجه به تاریخ آن­ها مورد بررسی قرار می­دهد. بررسی­های زبان شناسان ثابت کرده است که زبان­های مختلف دنیا مشترکاتی نیز دارند که به آن­ها، جهانی­های زبان گفته می­شود؛ بررسی ترتیب سازه­ها یکی از مهم­ترین مباحث رده­شناسی زبان است؛ زیرا زبان­ها در این مورد تنوع بیشتری نشان می­دهند و این تنوع دست­مایه­ای برای بررسی­ رده­شناختی زبان به شمار می­آید. یکی از این موارد تنوع، توالی هسته و بند موصولی است. رده­شناسان دو گونه توالی اسم و بند موصولی را در زبان­ها مشخص کرده­اند: هسته - بند موصولی و بند موصولی - هسته. از نظر آنها این دو توالی­ با آرایش سازه­های اصلی زبان­ها به ویژه (مفعول و فعل) همبستگی دارد. بنابر این طبق پیش­بینی­های آنها، توالی هسته - بند موصولی اکثرا در زبان­های فعل - مفعول و توالی بند موصولی - هسته در زبان­های مفعول - فعل هستند. در گفتار حاضر ساخت موصولی در زبان­های فارسی و عربی را در چهارچوب رده­شناسی بررسی می‌کنیم تا روشن شود که ویژگی­های ساخت موصولی در زبان­های فارسی و عربی چگونه است و چه شباهت­ها و تفاوت­هایی میان این دو ساخت در فارسی و عربی وجود دارد. به علاوه، این پژوهش در پی آن است تا مشخص کند که توالی هسته اسمی و بند موصولی در هر دو زبان چه نسبتی با پیش­بینی­های متخصصین رویکرد رده‌شناسی دارد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و جملات مورد بررسی از متون مختلف گونۀ رسمی هر دو زبان فارسی و عربی جمع­آوری شده است. بیش از ده هزار جمله مورد بررسی قرار گرفت. از نتایج پژوهش می‌توان به این موارد اشاره کرد که روشن شد زبان­های فارسی و عربی از الگوی غالب جهانی در ترتیب بند موصولی و هستۀ اسمی تبعیت می­کنند یعنی در هر دو زبان بند موصولی بعد از هستۀ خود قرار می­گیرد؛ اما در این زمینه زبان فارسی طبق پیش‌بینی‌های انجام‌شده برای زبان­های فعل پایان یا زبان­های OV عمل نمی­کند. در حالی که زبان عربی با پیش‌بینی‌های ارائه‌شده برای زبان­های VO سازگار است.همچنین یکی دیگر از نتایج این تحقیق این است که رخ دادن پدیدۀ خروج بند موصولی در زبان فارسی امکان­پذیر است ولی در زبان عربی رخ نمی­دهد.