Different Provisions Regarding Women and Men in Rituals of Prayer

Abstract

Klasik fıkıh literatüründeki ahkâm genel bir çerçevede değerlendirildiğinde; gerek hükme muhatap olma ve gerekse hükmün niteliği açısından ahkâmın ekseriyetinde kadın ve erkek arasında herhangi bir fark bulunmaz iken, ibâdât alanında zekat için kadının havâic-i asliyye sorumluluğunun bulunmaması, muâmelatta şahitlik ve ceza hukukunda diyet miktarı gibi bazı mevzularda kadın ve erkeğe yönelik farklı hükümler mevcuttur. Fıkhın ibâdât kısmında bulunan namaz ahkâmında da temelde kadın ile erkek arasında herhangi bir fark bulunmamaktadır. İslâm’da vücûbiyeti nasslarla belirtilen namazın şart ve rükünlerine ilişkin tafsilat ayetlerde zikredilmemiş, bu noktada ilgili hükümlere Hz. Peygamber’in (s.a.v.) sünneti ve sahabe uygulamaları kaynaklık etmiştir. Namaza ilişkin Hz. Peygamber’den (s.a.v.) gelen rivâyetlere bakıldığında namazın şartlarında ve rükünlerinde kadın ile erkek arasında temelde bir farklılığın zikredilmediği, yalnızca namazın şartları içerisinde yer alan setr-i avretin niteliğine dair kadınlara hâs bazı rivâyetlerin mevcut olduğu görülmektedir.Kadınların namazı hakkında setr-i avret haricinde, herhangi bir nass bulunmaması bir yana, “Ailelerinizin yanına dönün. Onlara dinî bilgileri öğretin. Beni nasıl namaz kılıyor olarak gördüyseniz öylece namaz kılınız. Namaz vakti geldiğinde içinizden biri ezan okusun. Yaşlınız da size imam olsun!” mânâsını taşıyan hadis de herhangi bir takyîd getirmeksizin namazın edâsına ilişkin kadın ile erkeğin aynı hükümlere muhatab olduğunu göstermektedir. Buna rağmen sünnî fıkıh mezhepleri çerçevesinde namazın edâsına yönelik hükümlere bakıldığında; namazın rükünleri ve rükünlerde riâyet edilmesi gereken vâcip, sünnet veya âdâbın ne olduğuna ilişkin herhangi bir farklılık söz konusu olmamakla birlikte, rükünlerin edâ niteliği açısından birtakım farklılıklar olduğu göze çarpmaktadır. Bu noktada bazı mezheplerin benimsedikleri hükümlerde kadın-erkek arasında bir ayrım gözetilmez iken, bazı mezheplerinkinde ise genel ya da mufassal bir ayrım olduğu ortaya çıkmaktadır.Namazdaki bazı rükünlerin niteliğine ilişkin cinsiyet temelli bir ayrıma giderek mezhepler arasında mevzuya ilişkin en mufassal hükümlere yer veren Hanefîlerdir. Hanefî literatürü incelendiğinde; kadınlar için iftitâh tekbiri, kıraat, rükû, secde, celse, teşehhüt ve kade-i ahîredeki durumlarına ilişkin erkeklerden farklı hükümler serdedildiği görülmektedir. Şâfiî ve Hanbelî literatüründe de bu durumlara ilişkin yüzeysel ölçüde ve az sayıda bazı hükümlere temas edilmiştir. Mâlikîler ise diğer üç mezhepten farklı bir bakış açısıyla, ayet ve hadislerden yola çıkarak namaza ilişkin bütün ahkâmın hem erkek hem de kadınlara şâmil olduğunu kabul etmişlerdir. Mâlikîler dışındaki üç mezhebin, görüşlerini bazı rivayetler ve aklî istidlâller ile temellendirmeye çalıştıkları görülen bu meselede, temelde kendisiyle ihticâc edilen rivayetlerin zayıf oldukları görülmektedir. Buna rağmen, fukahânın zayıf hadisle amel konusunda göz önünde bulundurdukları bazı durumlardan hareketle bu nevi rivayetlere fıkhî bir değer atfetmiş olmaları mümkündür.Kadının namazındaki rükünlerin niteliğine dair serdedilen hükümlerde bazı hadis ve sahâbe kavillerine istinâd edilmesi bir yana, Şafiî literatüründe konuya ilişkin neredeyse hiçbir naklî delilin zikredilmediği, Hanefî ve Hanbelî literatüründe ise kısmen yer bulduğu görülmektedir. Bu durum kanaatimizce bu konuda üç mezhebin daha ziyade genel bazı ilkelerden hareketle hüküm verdiklerini göstermektedir. Bu noktada kadının namazına ilişkin farklılıkların mesnedine ilişkin üç mezhep literatüründe zikredilen أستر لها (kadının tesettürüne daha uygundur)” ifadesi, fukahânın kadınların namazına dair ahkâmda tesettüre uygunluk ilkesini bir ölçüt olarak ele aldıklarını göstermektedir. Bu çalışmada, sünnî fıkıh literatüründeki veriler ele alınarak namazın rükünleri çerçevesinde kadınlara yönelik farklı hükümlerin serdedilmesinde fıkıh mezheplerinin hangi saiklerden hareket ettikleri ortaya konularak fukahânın konuya ilişkin yaklaşımları irdelenmeye çalışılacaktır.