Cumhuriyetin İlk Muhalefet Partisi: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın Tarihi ve İdeolojisi

Abstract

Türk ulusal kurtuluş mücadelesi, bağımsızlığın sağlanması amacıyla farklı dünya görüşlerine sahip insanları bir araya getirmişti. Mücadelenin önder kadrosunun da görüşleri birbirlerinden farklılık göstermekte ancak bu farklılıklar, ortak payda doğrultusunda hareket edildiğinden diğer bir deyişle ulusun var olma mücadelesi söz konusu olduğundan mütevellit sorun teşkil etmemekteydi. Millî mücadelenin başarıya ulaşmasının ve uluslararası arenada tasdikinin ardından siyasi alanda başlayan mücadele, göz ardı edilen ayrılıkları da gün yüzüne çıkarmıştı. Siyasi alandaki savaşın, milli mücadelenin kahramanları arasında çıkması ise cumhuriyetin ilerleyeceği güzergahı doğrudan belirleyici bir nitelik taşımaktaydı. Millî mücadelenin öncü paşalarının ayrılıkları, başta şahsi husumetlerle ardından meclisteki hizipleşme ile ortaya çıkmış, nihayetindeyse yeni bir partinin doğuşuna yol açmıştır: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TpCF). TpCF’nin kuruluşu, Cumhuriyet Halk Fırkası’nı da (CHF) etkilemiş; cumhuriyet, liberal demokrasiyi kısa süreli de olsa tecrübe edebilmiştir. Devlet, kurumlarını demokrasi çerçevesinde şekillendirme imkânına haiz olabilse de bu durum kalıcılığını koruyamamış, başlanılan noktaya geri dönülmüştür. Cumhuriyetin erken dönemlerinde deneyimlenen çok partililik yerini tek partiye bırakmıştır. Bu çalışmada milli mücadele sonrasının ilk siyasi kavgasının öznelerinden Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yasal muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın tarihi ve ideolojisi incelenecek; iktidar partisi Cumhuriyet Halk Fırkası’nın muhalefete bakışı, parti içindeki güç dengeleri ve devlet elitlerinin demokrasiye bakışları anlaşılır kılınmaya çalışılacaktır.