Bitlis'te Bir Selçuklu Külliyesi

Abstract

Tarihsel süreçte birçok uygarlığa ev sahipliği yapan Bitlis kentinin 12. yüzyılda sahne olduğu Selçuklu döneminde imar faaliyetleri hakkında yeterince bilgi sahibi değiliz. Bitlis Ulu Cami’nin bu döneme ait olduğu üzerindeki kitabesinden kesin olarak söylenebilmekte; Hazo Hanı’nın da plan özellikleri itibariyle bu döneme tarihlenebileceği kabul edilmektedir. Yaklaşık yüz yıl süren Dilmaçoğlu Devri’nde bu çalışma dahilinde ele alınan Hatibiye Medresesi ile karşısındaki Memi Dede Mescidi olarak bilinen yapı ve bunun bitişiğindeki çokgen kümbetin bir külliye şeklinde inşa edildiği üzerinde durulmaktadır. Medresenin planlaması dikkate alınarak oluşturulan tamamlama çalışmalarıyla yapının asli özellikleri tespit edilmeye çalışılmış ve kapalı avlulu ve eyvanlı bir Selçuklu medresesi tipini tekrarladığı anlaşılmıştır. Medresenin karşısındaki mescidin 16. yüzyılda ilave edilen kesimiyle mescidi birbirine bağlayan açıklığın mescidin orijinal giriş kapısı olduğu hem kapının hem de mescidin doğu penceresinin form ve süsleme özellikleri bakımından medreseyle benzerlikle taşıması sebebiyle de yapıların çağdaş olduğu anlaşılmıştır. Yine sekizgen kümbetin de bu özelliklere haiz olmasının yanında Hatibiye isminin kaynağına ulaşmamızı sağlayan tarihsel kaynaklar bunun El-Hatib adlı Bitlis Kadısı’na atfedilen bir yapı olduğunu göstermektedir. Bitlis’te bir asır devam eden Dilmaçoğlu Beyliği’ne ait olduğu anlaşılan Hatibiye Külliyesi’nin hem konumlaması hem de içerdiği yapı türleri bakımından kentleşme pratikleri çerçevesinde de önemli yenilikler barındırdığı ve kentin sonraki yüzyıllarda oluşturacağı dokuyu önemli derecede etkilediği görülmüştür.