BILINGWIZM FRANCUSKO-POLSKI W LISTACH KRÓLOWEJ MARYSIEŃKI – ANALIZA STRUKTURALNA

Abstract

Marie-Casimire-Louise de la Grange d’Arquien (1641–1716), znana w Polsce jako królowa Marysieńka, zapisała się w historii Polski nie tylko jako żona wojewody Jana Zamoyskiego, a później, po jego śmierci, żona króla Polski, Jana III Sobieskiego, lecz także jako adresatka sławnych listów króla, a wreszcie – autorka listów do męża. Te listy zostały napisane zasadniczo po francusku (język pierwszy – L1), jednakże zawierają one również segmenty w języku polskim (język drugi – L2). W artykule przeprowadzono analizę mechanizmów (przełączanie kodów – ang. code-switching, mieszanie kodów – ang. code-mixing) dotyczących włączania języka polskiego do tekstu francuskiego. Służy ona ukazaniu bilingwalnego charakteru XVII-wiecznej korespondencji królowej do obu mężów. W badanych tekstach dochodziło do różnych typów przełączania kodów (przełączanie zewnątrzzdaniowe, przełączanie międzyzdaniowe, przełączanie wewnątrzzdaniowe), a także do zjawisk z pogranicza przełączania i mieszania kodów (zwłaszcza w tych miejscach, w których język polski stawał się kodem dominującym). W artykule nacisk położono tylko na niektóre typy zjawisk ilościowo-jakościowych, takie jak: długość i typ segmentów polskich w tekście francuskim, ich kolejność i strategie włączania, relacje składniowo-semantyczne między tekstem francuskim a wtrętami polskimi. Pionierski charakter analiz polega na tym, że badaniom poddano historyczny bilingwizm francusko-polski przeciętnego użytkownika języka, choć wykształconego zgodnie ze standardami XVII-wiecznego kształcenia kobiet wywodzących się z arystokracji. Do tej pory badania dawnej dwujęzyczności w odniesieniu do języka francuskiego i polskiego dotyczyły głównie bilingwizmu polsko-francuskiego wybitnych użytkowników języka polskiego – pisarzy, np. Adama Mickiewicza, Zygmunta Krasińskiego (Ligara 1987, 2010, 2014a, 2014b). W wyniku analizy formalnej wykładników transkodowych stwierdzono, że autorka listów swobodnie poruszała się w obrębie obu języków, co świadczy o jej pełnym bilingwizmie. Mimo że zasadniczo funkcję języka dominującego (języka – gospodarza) pełnił w analizowanych listach język francuski, a język polski odgrywał rolę drugorzędną (przynajmniej w aspekcie ilościowym), można z pewnością stwierdzić, że kompetencje w zakresie obu języków stanowiły w umyśle królowej zwartą strukturę.