Bergama (İzmir) Kentsel Kültür Varlıkları Envanteri 2005

Abstract

Bergama'da 1878 de Carl Humann tarafindan arkeolojik kazilarin baslatilmasi ve her gecen gun onemli buluntularin ortaya cikmasi kentin baskin olarak arkeolojik ozellikleriyle anilmasi­ni saglamis ve saglamaktadir. Ornegin 1968 yilina ait imar planinda arkeolo­jik alan uzerinde yer alan geleneksel kent do­kusunun dondurularak gelismesinin kisitlan­masi ve zamanla bu alanlarin bosaltilarak arke­olojik kazilara terk edilmesi ongorulmustur. Antikcag yapilarina verilen onem, diger taraf­tan geleneksel konutlarin muhafazasina do­layli olarak katkida bulunmus; geleneksel ko­nut dokusu altindaki antik kentin zarar gorme­mesi icin, var olan yapilasma dondurulmus; yeni yapilasmalar icin bu alanlar disinda, gele­neksel dokunun guneyinde yeni iskân alanlari acilmistir. 1976 tarihinde Bergama'nin alanlari ve sinirlari Gayrimenkul Eski Eserler ve Anitlar Yuksek Kurulunca (GEEAYK) tescil edilmistir. ilani kararini takiben, Berga­ma'nin antik Pergamon kentinin kalintilari uze­rinde gelismis belli alanlari, korunmasi gerekli kentsel dokuya sahip olmasi nedeniyle ve Arkeolojik olarak 1983 yilin­da tescil edilmis ve 1984'te tekrar degerlendi­rilmistir, Bergama gibi cok katmanli kentlerde, tanimi konana kadar gecen surede, kurullari tarafindan yanlis ka­rarlarin alinmasinin yani sira tereddutler, dola­yisiyla karar uretememe durumlari soz konu­su olmustur. Bu tikaniklik, SIT tanimindan 20 yil sonra 1993'te Kultur ve Tabiat Varliklari Koruma Yuksek Kurulunun ilke kararindaki tanimi ve ko­sullarinin belirlenmesiyle asilmistir. Bergama'da da koruma amacli imar planina kadar gecerli olacak gecis donemi yapilas­ma kosullari m belirleyen karar, ilanindan 18 yil sonra, 2001 yilinda kentin bu alanlarinin, Izmir 2 numarali Kultur ve Tabiat Varliklari Koruma Kurulunca Kentsel Arkeolo­jik olarak ilan edilmesiyle alinmistir. Bu karara gore Bergama kenti alanlari. Kent­sel SIT, 1. derece SIT, 2. derece ve 3. derece olarak tanimlanmistir. Bu kararlar sonucunda, alani icinde yer atan evler, onarim dahi yapilamayan, harap an­cak ozgun yapilar olarak gunumuze ulasmistir. Kentin guneyinde yeni yapilasma alanlarinin olusturulmasindan sonra, alani icindeki geleneksel dokuda, evlerini birakmak isteme­yen, apartman yasamina uyum saglayamayan ve eski komsuluk iliskilerini surdurmek iste­yen yasli nufus kalmistir. Bu geleneksel doku­nun diger kullanicilari ise civar koylerden gelip buraya yerlesen dusuk gelir grubuna ait kulla­nicilardir. kultur varliklari envanter calismasiyla kentte harap fakat ozgun olarak gunumuze ulasmis onemli sayida konut oldugu, pek cok konutun enderlik degeri tasidigi ortaya kon­mustur. Bergama (izmir) Kultur Varliklari En­vanter Projesinin ucuncu ve son donem calis­masi 6-17 Eylul 2005 tarihlerinde Bergama da gerceklestirilen alan calismasiyla tamamlan­mistir. Pek cok uygarligi iceren, cok katmanli bir kent olan Bergama'da, sinirlan ve tanimi, bu envanter calismasi­nin basladigi 2003 yilindaki degisiklikler disin­da, Mart 2004 te izmir 2 numarali Kultur ve Ta­biat Varliklari Koruma Kurulunda alinan kararla, Kentsel + 3. derece olarak degistirilmis ve sinin guneye, Gazipasa Mahal­lesine dogru genisletilmistir (lev. 1: sek. 1). Kultur Varliklarinin yer aldigi mahalle­ler, Bergama Cayinin kuzeyindeki alanda Ulu-cami, Talatpasa, Kurtulus mahalleleri, Berga­ma Cayinin guneyinde ise Selcuk, Barbaros, Atmaca, Islamsaray, Turabey, Inkilâp, Gazipa­sa, Ertugrul ve Zafer mahalleleridir. 2005 yilin­da, Bergama Cayinin kuzeyinde Talatpasa ve Kurtulus mahallelerinde, Bergama Cayinin gu­neyinde ise Selcuk, Atmaca, islamsaray, Tu­rabey, Inkilâp, Gazipasa, Ertugrul ve Zafer ma­hallelerinde envanter calismasi gerceklestiril­mistir (lev. 2: sek. 2). Bergama Kuttur Varliktan Envanteri yapilirken calisma alanimizin sinirlan (lev. 1: sek. 1), Kultur ve Tabiat Varliklari Koruma Ku­rulu tarafindan onaylanmis sinirlari disinda, eski yerlesim dokusunu gosteren belgelerden de yararlanilarak belir­lenmistir. Bergama'da 2005 yilinda. 2003 ve 2004 yilla­rinda gerceklestirilen alan calismalarinda oldu­gu gibi Bergama Cayinin iki yakasinda, iki ayri grup tarafindan catisma gerceklestirilmistir. 6-17 Eylul 2005 tarihleri arasinda 7 kisilik ekip­le toplam 100 yapi adasinda calisilmis, 713'u anit olmak uzere, 814 adet envanter formu hazirlanmistir. 102 yapinin plan krokisi yapil­mis, 4440 adet dijital fotograf cekilmistir. Boy­lece 2003 yilindan itibaren, uc yillik envanter calismasi sonucunda 160'i yerlesme, 1501'i anit envanteri olmak uzere, toplam 1661 adet envanter formu hazirlanmis, 390 adet plan krokisi yapilmis ve 9718 adet dijital fotograf cekilmistir. kultur varliktan envanter calismasin­da, konutlarin yapim tarihleri ve mimari ozel­likleri bir arada degerlendirildiginde Berga­ma'daki konut mimarisinin gelisim sureci or­taya cikmaktadir. 2005 yilina ait alan calisma­sinda, nitelikli ve korunmaya deger Cumhuri­yet devri konut yapilarinin, onceki yillarda cali­silan alanlardakinden daha yogun olarak yer aldigi saptanmistir. Geleneksel kent dokusunun yeni yapilasma alanlariyla birlestigi yerdeki yogun yok edilisi­ne bagli olarak, kultur varligi sayisi azaldigin­dan, Bergama kentsel kultur varliklari evanteri ongorulenden daha once tamamlanmis bu­lunmaktadir. Envanteri yapilan kultur varliklari sayisi, mevcut tescilli yapi sayisinin yaklasik uc katidir. Bergama kentsel kultur varliklari envanteri dogrultusunda, alanlarinin bo­yutlarinda ve niteliklerinde degisiklikler yapil­masi gerekecektir. 2003 yilinda baslayan Bergama kentsel kultur varliklari envanter calismasi 2004 yilinda de­vam etmis ve 2005 yilinda sonuclanmistir. En­vanterlerin Kultur-Kitap veritabanina aktaril­masi ise 2006 yilinda tamamlanmistir.