Assessment of the Role of the Turkish Straits in Ensuring Security in the Black Sea

Abstract

Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan Karadeniz, geçmişte uzun yıllar Batı’nın ilgi alanının dışında kalmış ve genel olarak Türk-Rus rekabetinin yaşandığı alanlardan biri olmuştur. Rekabetin 19. yüzyılın başından itibaren Rusya’nın lehine gelişmesiyle Batı’nın ilgisi, Türk Boğazları üzerine yoğunlaşmıştır. Yoğunlaşmanın gerekçesi, Rusya’nın büyük güç olma iddialarını gerçekleştirme potansiyelinin giderek artmasıdır. Bu gelişmeyi endişeyle karşılayan Batı, Rusya’yı bulunduğu coğrafyada tutma stratejisini devreye sokmuştur. Rusya’nın sıcak denizlere ya da Akdeniz’e ulaşmasını engellemeyi hedefleyen bu stratejinin, Türk Boğazları sayesinde başarıyla uygulandığı söylenebilir. Belirtilen tarihten itibaren Türk Boğazları konusunda Batı ve Rusya arasında başlayan rekabet, taraflar arasında denge sağlayan Montrö Sözleşmesi ile sona ermiştir. Sözleşme’nin uygulanmaya başlamasıyla Türk Boğazları, Karadeniz’in güvenliğin sağlanmasında önemli bir mekanizma haline gelmiştir. Ancak Soğuk Savaş’tan sonra başlayan NATO’nun doğuya doğru genişlemesinin Karadeniz’i de içine alacak şekilde gelişme göstermesi, Batı ve Rusya arasındaki rekabetin bölgeye de sıçrama olasılığını gündeme getirmiştir. Bu tip bir gelişme haklı olarak, Türk Boğazlarının Karadeniz’in güvenliğinin sağlanmasındaki rolünün sorgulanmasına neden olabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, son dönemde gelişmeleri çerçevesinde Karadeniz’in istikrarına yönelik ortaya çıkan tehditlerin belirlenmesi ve bunların bölgeyi bir çatışma alanı haline getirmesi olasılığına karşı Türk Boğazlarının işlevinin test edilmesidir. Yapılan inceleme neticesinde, Türk Boğazlarının statüsünü belirleyen Montrö Sözleşmesi’nin Karadeniz’in güvenliğinin sağlanmasında hayati olduğu ve dengeleyici özelliğinin yok edilmesi halinde, bölgenin çatışmaların eksik olmadığı coğrafi bir alan haline gelebileceği sonucuna varılmıştır.