ASR-I SAADET VE HULEFÂ-yi RÂŞİDÎN DÖNEMİNDE YETİMLERE VERİLEN HAKLARIN İSLÂM HUKUKU BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Abstract

İslam hukukunun hükümlerinin teşekkül ettiği İslam’ın ilk yıllarında yetimlerin haklarına dair gelişmeleri konu edinen bu çalışma, bu süreçte yetimlerle ilgili yapılan hukukî düzenlemeleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. İslâm tarihi kaynaklarında yetimler hakkında zengin bir literatür olmakla birlikte İslam’ın ilk yılları olan Asr-ı Saâdet ve Hulefâ-yi Râşidîn dönemlerinde bu paralelde kurumsallaşmanın olmadığı dolayısı ile çalışmaya bu perspektiften bakılması gerektiği dikkate alınmalıdır. Hz. Peygamber’in yaşadığı Mekke ve Medine dönemleri, İslam’ın oluşum ve devletleşme süreçleridir. Bu süreçler toplumda yerleşmiş olan yetimlere yönelik yanlış algıların kaldırılmaya çalışıldığı ve hedeflenen ideal toplumda yetimlerin haklarına dair hukukî temellerin atıldığı bir dönemdir. Fakat yapılan çalışma bu hususta kurumsallaşmanın daha sonra kurulan İslam devletleri tarafından gerçekleştirildiğini göstermektedir. Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn döneminde kurumsallaşmadan daha çok var olan hükümlerin topluma kabullendirilmesi ve işlevsel hale gelmesi sağlanmıştır. Bu hükümlerin toplumda tezahür etmesinin ve kurumsallaşmasının ise Emevi, Abbasi, Selçuklu ve daha çok Osmanlı devleti döneminde olduğu görülmektedir. Asr-ı Saâdet ve Hulefâ-yi Râşidîn döneminde ise kimsesiz çocuklara yönelik sosyal hizmetler açısından koruma ve bakım modelleri geliştirilmiştir. Bu hususta var olan yanlış algıların kalkması sağlanmıştır. Yetimlerin fiziksel ve ruhsal gelişimlerini sağlıklı bir şekilde tamamlamalarını sağlamak amacıyla İslam dininin ona sunmuş olduğu statü ve hakların neler olduğu ortaya konulmuştur. Bu çerçevede İslam’ın ilk dönem kaynakları taranarak konu ortaya konulmuş ve konunun önemine dair günümüz toplum hayatı ile ilgili olan evlat edinme, koruyucu aile modelleri ve sosyal hizmetler gibi yönler irdelenmiştir. Çalışma yapılırken nitel yöntemin metin analiz tekniği kullanılarak konu detaylandırılmıştır.