„Anima possession”. „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi

Abstract

Autor analizuje film Andrzeja Żuławskiego Opętanie (Possession, 1981) w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi Carla Gustawa Junga oraz jego uczniów, Ericha Neumanna i Jamesa Hillmana, a także powiązań z gnozą. W pierwszej części artykułu została przedstawiona filozoficzna i psychoanalityczna genealogia pojęć fantazmatu i fantazji. Druga część wyjaśnia filmowe odniesienia do naczelnych koncepcji Junga. W trzeciej części autor wskazuje na ambiwalentny charakter obrazów Opętania odsyłających do psychologii archetypowej Hillmana. Inspiracje tymi koncepcjami ujawniają się w filmie Żuławskiego w powiązaniu problemu nieświadomości indywidualnej i zbiorowej, w wizerunku zła jako siły realnej, w „numinalnym”, czyli swoiście religijnym charakterze doświadczeń bohaterów, w tendencji do ujmowania tych problemów w sposób obrazowy, a także – ogólniej – w kreowaniu przez reżysera fikcji wyobrażeniowej, fantastycznej narracji traktowanej jako gra, spektakl, „lustra” indywidualnych i zbiorowych przeżyć psychicznych mających grunt archetypowy.