AN EXAMINATION OF THE USE OF SYMBOL IN THE TEACHING OF THE SCIENCE OF RECITATION

Abstract

Hz. Peygamber’den ashâba tevarüs eden kıraatler, zaman içerisinde telif edilen eserlerle birlikte bir ilim dalı haline gelmiştir. Kıraat eğitiminde ilk dönemden itibaren müşafehe esas olup alana dair eserlerden de istifade edilmiştir. Zira geçmiş ve günümüz kıraat eğitiminde arz ve semâ usûlü merkeze alınır ve mahir bir hocadan ahz ederek tedrisat gerçekleştirilir. Kıraatlere dair yazılmış eserler ise bu ilmin sistematik ve müdellel bir şekilde alınmasına yardımcı olur. Kıraat tedrisatında esas alınan eserlere baktığımızda özellikle imamlarla ilgili rumuz kullanımının önemli bir yere sahip olduğunu görmekteyiz. Bu açıdan kıraat ilminde rumuz kullanımının İslâm ilim geleneği içindeki diğer ilimlerden farklılık arzettiği dikkat çekmektedir. Bu araştırmada kıraat tedrisatında kullanılan rumuzlar temel eserler bağlamında incelenmiştir. Burada öncelikle kıraat eğitiminin tarihi süreci genel olarak değerlendirildikten sonra, kıraat tedrisatı kapsamında oluşan tariklere temas edilmiş, bu eğitimde esas alınan eserler ile bu eserlerde rumuz kullanımının nasıl gerçekleştiği araştırılmıştır. Kıraat tedrisatında kullanılan eserlerde bu rumuzların nasıl yer aldığı, farklı bir uygulamanın olup olmadığı tespit edilerek rumuzlar bir bütün halinde ele alınmıştır. Böylece kıraat tedrisatında kullanılan rumuzlara dair derli toplu bir sunum yapılarak konunun bütüncül bir şekilde anlaşılmasına katkı sağlanmıştır. Araştırmada betimleyici bir yöntem kullanılarak konu kıraat eğitiminde takip edilen et-Teysîr, Ḥırzü’l-emânî/Şâtıbiyye, Tayyibetü’n-Neşr ve Zübdetü’l-irfan üzerinden incelenmiş, bu kitaplar arasındaki rumuz benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koyulmuştur. Burada kıraat ilminde rumuz kullanımının Şâtıbî ile başladığı ve İbnü’l-Cezerî ile çeşitlendiği; benzer rumuzlar olmakla birlikte farklı rumuzların da kulanıldığı, başlangıçta imamlarla ilgili oluşturulan harf ve kelime rumuzlarının zaman içinde tedrisatta kullanılan kavramlarla ilgili de oluşturulduğu sonucuna varılmıştır. Rumuz kullanımı kıraat tedrisatında kullanılan ve sahih kıraatler üzerine yazılan eserlerde yoğun olarak kullanıldığı gibi kimi şaz kıraate dair eserlerde de söz konusudur.