20. Yüzyılda Mağrib’teki Arap Dilbilim Çalışmaları -Tunus Örneği

Abstract

Ferdinand de Saussure ile başlayan dilbilimin Arap dil çalışmalarını önemli bir ölçüde etkisi altına aldığını söylemek mümkündür. Arap dünyasında dil çalışmaları eskiye dayanan bir gelenek olsa da Saussure’ün yapısalcı dilbilim metoduna yönelik ne yapacağı konusunda çeşitli yaklaşımlar benimsenmiştir. Arap dünyasında yapılan dil çalışmalarını kabaca Maşrik ve Mağrib’de yapılan çalışmalar olarak ikiye ayırmak mümkündür. Maşrik’te önceleri Kahire’de bulunan Alman Üniversitesi’ndeki dil çalışmalarına paralel bir şekilde karşılaştırmalı dilbilim çalışmalarıyla başlayıp ilerleyen zamanlarda ise Londra ekolünden olan Firth’in bakış açısıyla dilbilim çalışmaları yapılmıştır. Ayrıca Saussure’ün Genel Dilbilim Dersleri kitabının geç tercüme edilmesiyle beraber Maşrik’teki dilciler Saussure dilbilimini doğrudan ele almada gecikmişlerdir. Bu durum Maşrik’te birbiriyle çelişkili dil çalışmaları yapılmasıyla beraber pek çok soruna yol açmıştır. Mağrib bölgesinin Fransız sömürgesi altında olması nedeniyle buradaki dil çalışmaları Maşrik bölgesine göre daha geç bir dönemde başlamıştır. Bu bölgedeki ülkeler Fransız sömürgesinden kurtulduktan sonra Batıdaki dilbilime dayalı çalışmalar yapmaya başlamışlardır. Bu dönemde kurulan üniversiteler, dilbilim çalışmalarına olanak tanımış ve Fransızcanın yaygın olarak bilinmesi, dilcilerin Saussure dilbilimini doğrudan ele almasına olanak sağlamıştır. Bu yüzden Mağrib’deki dilbilim çalışmaları Maşrik’e göre daha geç bir dönemde yapılmış olsa da onlar Saussure’ün dilbilimini doğrudan ele almışlardır. Bu durum Maşrik’te yaşanan belirsizliklerin aksine Mağrib’de istikrarlı bir dilbilim çalışması ortamının oluşmasına katkı sağlamıştır. Bu makalede ilk olarak Arap dünyasındaki dilbilim faaliyetleri Maşrik ve Mağrib merkezli olarak ele alınacaktır. Daha sonra özellikle Mağrib bölgesindeki dilbilim araştırmaları üzerinde durulacak ve bu bölgede oluşan dil çalışmalarının temel özelliklerine yer verilecektir. Ayrıca Arap dilbilim çalışmaları noktasında önemli bir yeri olması sebebiyle Tunus’ta yapılan dilbilim çalışmalarına ve orada faaliyet gösteren önemli dilbilimcilerin görüşlerine yer verilecektir. Böylece makalenin asıl amacı olan Tunus’taki modern dil çalışmalarına dair belli bir perspektif sunulmaya çalışılacaktır.