17. Yüzyılda Yazılmış Mensur Bir Hikâye Külliyatı: Hezârfen Hüseyin Efendi’nin Câmi’ü’l-Hikâyâtü’l-Hikemiyye ve Letâ’ifü’r-Rivâyâtü’l-‘İşrâkiyye’si

Abstract

XVII. yüzyıl Osmanlı tarihinde siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel ve askerî anlamda büyük değişikliklerin görüldüğü bir dönemdir. Osmanlı devleti bu dönemde Viyana bozgunu ile duraklama dönemine girmiş ve Karlofça antlaşması ile de ilk toprak kayıplarını yaşamıştır. Zayıf padişahların varlığı güçsüz bir merkezi otorite ortaya çıkarmış ve yönetimde bazı bozuklukların olmasını sağlamıştır. Devlette durumun böyle olması dönemin kültür ve edebiyatını da etkilemiş, Nâbî ve Nef’î gibi şairler dönemlerindeki bozuklukları çekinmeden eserlerinde işlemiştir. Bu dönemde dikkat çeken bir diğer husus ise Nâ’imâ, Kâtip Çelebi, Veysî, Nergisî, Hezârfen Hüseyin Efendi gibi nâsirlerin yetişmesidir. Hezârfen Hüseyin Efendi, 17. yüzyılın önemli şahsiyetlerinden olup hem ansiklopedist hem tarihçi kişiliğe sahip bir devlet adamı olarak göze çarpmaktadır. Kendi döneminde oldukça popüler ve velûd bir yazar olduğu görülen Hüseyin Efendi, tarihten coğrafyaya, tıptan tasavvufa kadar geniş konular hakkında eserler vermiştir. Bu çalışmada Hezârfen Hüseyin Efendi’nin kaleme almış olduğu ve mensur hikâye özelliği gösteren “Câmi’ü’l-hikâyâti’l-hikemiyye ve Letâ’ifü’r-rivâyâti’l-‘işrâkiyye” adlı eser tanıtılacaktır. Çalışmada söz konusu eserin şekil, içerik, nüsha tavsifi, hikâyelerin muhtevaları, dil ve anlatım yönünden irdelenmesi amaçlanmıştır. Filibeli Alaadin Ali Efendi tarafından tercüme edilen Hümâyûn-nâme’nin muhtasar bir tercümesi özelliği taşıyan bu külliyatın Hümâyûn-nâme’de yer almayan beş hikayeyi barındırması önemini daha da artırmıştır.