Αυτοαποτελεσματικότητα στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων μαθητών - μαθητριών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

Η παρούσα έρευνα στο θεωρητικό πλαίσιο της κοινωνικογνωστικής θεωρίας για τησταδιοδρομία, αποσκοπεί στη διερεύνηση ορισμένων ατομικών, περιβαλλοντικώνπαραγόντων και υποστηρικτικών μηχανισμών που διαμορφώνουν τις αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικώναποφάσεων μαθητών-μαθητριών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και τησχετική συμπεριφορά αυτών. Η ανάγκη να συμπεριληφθούν όσο το δυνατόνπερισσότεροι από αυτούς τους παράγοντες στη μελέτη για την εξήγηση τηςδιαμόρφωσης των συγκεκριμένων αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας, στη βάσημιας συνθετικής προσέγγισης, έχει διατυπωθεί από αρκετούς ερευνητές κυρίως στηδιεθνή βιβλιογραφία. Στην Ελλάδα ελάχιστες έρευνες έχουν ασχοληθεί με τιςσυγκεκριμένες αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας, παρά το γεγονός ότι τιςτελευταίες δεκαετίες, στο νέο πλαίσιο δια βίου προγραμματισμού, δράσης,σχεδιασμού και επανασχεδιασμού της σταδιοδρομίας, θέματα και φαινόμενα πουαφορούν και αναφέρονται στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικώναποφάσεων απασχολούν ολοένα και περισσότερο γονείς, εκπαιδευτικούς καιλειτουργούς του θεσμού Συμβουλευτική – Προσανατολισμός στη δευτεροβάθμιαεκπαίδευση και φυσικά πρωτίστως τους ίδιους τους εφήβους μαθητές/τριες.Η έρευνα διεξήχθη σε τελικό δείγμα 516 μαθητών – μαθητριών Α΄και Β΄τάξης Λυκείουπου φοιτούσαν σε δημόσια σχολεία της περιφέρειας Στερεάς Ελλάδος (ΝομούΒοιωτίας). Η προσωπικότητα των μαθητών-τριών αξιολογήθηκε ως προς τουςπαράγοντες του Cattell (16 Personality Factors) (Cattell & Cattell, 1995), οιεπιδράσεις των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στην οικογένεια και με τους φίλουςαξιολογήθηκαν με την κλίμακα της Υποστήριξης των γονέων και των φίλων στηνεπιλογή επαγγέλματος (Turner, Alliman-Brisset, Lapan, Udipi, & Ergun, 2003) και μετην κλίμακα Προσκόλλησης σε γονείς και φίλους (Armdsen & Greenberg, 1987). Γιατην εκτίμηση των αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψηςεκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων αξιοποιήθηκε ομώνυμη υποκλίμακατου ερωτηματολογίου για την αυτοαποτελεσματικότητα μαθητών/τριών μέσηςεκπαίδευσης (Fouad, Smith & Enochs, 1997) και κατασκευάστηκε αντίστοιχα ηκλίμακα για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς του ατόμου στον τομέα πουαναφέρονται οι συγκεκριμένες αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας. Παράλληλα,συλλέχθηκαν ατομικά στοιχεία των μαθατών/τριών [φύλο, ηλικία, καταγωγή (Ελλάδαή Εξωτερικό), σχολική επίδοση και τάξη φοίτησης (Α΄ ή Β΄ Λυκείου), τόπος μόνιμηςκατοικίας (αγροτική, ημι-αστική, αστική περιοχή), οικογενειακή κατάσταση (σειρά γέννησης, σύνολο παιδιών οικογένειας)], καθώς και στοιχεία που σχετίζονται με τοκοινωνικο-οικονομικό επίπεδο της οικογένειας αυτών.Τα ευρήματά έδειξαν πως υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές φύλου,σχολικής επίδοσης και χαρακτηριστικών προσωπικότητας στις αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας και τη συμπεριφορά του ατόμου στον τομέα αυτό, όπου τακορίτσια «υπερέχουν» των αγοριών, και οι μαθητές/τριες που παρουσιάζουν σχολικήεπίδοση «λίαν καλώς» εκείνων της αμέσως κατώτερης κατηγορίας σχολικήςεπίδοσης «καλώς». Τα άτομα που είναι συναισθηματικά ώριμα και σταθερά, μεχαμηλή αυτοεκτίμηση / αυτοπεποίθηση, είναι αυτάρκειες και αυτόνομοι υπερέχουνστις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας ενώ οι εσωστρεφείς στα επίπεδαεμφάνισης συμπεριφοράς στον τομέα που αναφέρονται οι συγκεκριμένες αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας.Επίσης, από τη διερεύνηση του βαθμού συνάφειας ανάμεσα στις αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας, στη σχετική συμπεριφορά του ατόμου καιπεριβαλλοντικών παραγόντων και υποστηρικτικών μηχανισμών, προέκυψε ότι όλεςοι διαστάσεις των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο φιλικό και οικογενειακόπλαίσιο που διερευνήθηκαν (η υποστήριξη των γονέων και των φίλων στην επιλογήεπαγγέλματος και το είδος του δεσμού που ανέπτυξε και διατηρεί το άτομο με τουςγονείς και τους φίλους του) συνδέονται συστηματικά με τις αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας και με τη συμπεριφορά του ατόμου στον τομέα αυτό. Ταευρήματά μας ακόμη έδειξαν πως δεν υπάρχουν συστηματικές διαφορές με βάση ταστοιχεία της δομής της οικογένειας που εξετάστηκαν (τη σειρά γέννησης και τομέγεθος της οικογένειας) στις αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασίαλήψης εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων ή στη συμπεριφορά τουατόμου στον τομέα αυτό. ;στόσο, παρατηρήθηκαν συστηματικές διαφορές στις δύοδιαστάσεις των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο οικογενειακό πλαίσιο (στηνυποστήριξη των γονέων και στο είδος του δεσμού που ανέπτυξε και διατηρεί τοάτομο με αυτούς) με βάση τα στοιχεία της δομής της οικογένειας.Η διερεύνηση των παραγόντων με τη μεγαλύτερη προβλεπτική ισχύ για τιςαντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών καιεπαγγελματικών αποφάσεων πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της πολλαπλήςγραμμικής παλινδρόμησης. Η ανάλυση έδειξε ότι η υποστήριξη των γονέων στηνεπιλογή επαγγέλματος, η ύπαρξη ασφαλούς δεσμού προσκόλλησης με τους γονείςκαι τα χαρακτηριστικά της τάσης για αυτονομία/αυτάρκεια και για ανεξαρτησίααποτελούσαν τις σημαντικότερες μεταβλητές πρόβλεψης. Σε ότι αφορά τησυμπεριφορά του ατόμου στον τομέα που αναφέρονται οι αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας, οι σημαντικότερες μεταβλητές πρόβλεψης ήταν η υποστήριξη από τους γονείς, η τάση προς εσωστρέφεια, η τάση για ανεξαρτησία καιη ύπαρξη αυτονομίας και αυτάρκειας. Γενικά, από τα αποτελέσματα της έρευναςαναδεικνύεται η αποφασιστική επίδραση που ασκούν στη διαμόρφωση τωναντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης εκπαιδευτικών καιεπαγγελματικών αποφάσεων ενός μαθητή/τριας μέσης εφηβικής ηλικίας, καθώς καιστη συμπεριφορά του στον τομέα αυτό πρωτίστως οι γονείς του, μέσα από τηνεπίδειξη ενός φάσματος τύπων συμπεριφοράς, πρακτικών και ενεργειών οι οποίεςσχετίζονται με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, καθώς και το είδος των σχέσεωναλληλεπίδρασης που διατηρούν με το παιδί τους. Αποφασιστική επίδραση στηδιαμόρφωση των συγκεκριμένων αντιλήψεων αυτοαποτελεσματικότητας φάνηκεεπίσης ότι ασκούν ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του μαθητή/τριας,τα οποία είναι δυνατό να αποτελέσουν μέτρο ασφαλούς πρόβλεψης τόσο για τιςαντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας όσο και για τη συμπεριφορά του στον τομέααυτό.Τα αποτελέσματα εξετάζονται υπό το πρίσμα της πρακτικής αξιοποίησής τους στοπλαίσιο αναπτυξιακής-προληπτικής ή θεραπευτικής συμβουλευτικής παρέμβασηςόσον αφορά τη λήψη αποφάσεων σταδιοδρομίας και τις σχετικές με αυτήν αντιλήψειςαυτοαποτελεσματικότητας με τη διαπραγμάτευση ενός κατά το δυνατόνολοκληρωμένου σχεδίου.