Özel Gereksinimli Çocuğu Olan Anne ve Babaların Depresyon Durumu ile İlgili Yapılan Araştırmaların İncelenmesi

Abstract

Özel gereksinimli bir çocuğa sahip olan anne babaların duygusal durumları ve depresyon ile ilişkili faktörlerin incelenmesi, bu kavramların daha kapsamlı bir şekilde anlaşılması, alanyazındaki boşlukları açığa çıkararak yeni araştırma sorularının ortaya konulmasını açısından önemlidir. Özel gereksinimli çocuğu olan aileleri daha iyi anlamak, depresyon belirtileri gösterenlere erken müdahale için önemli bir fırsat sunabilir. Bu çalışmanın amacı 2010-2022 yılları arasında özel gereksinimli çocuğa sahip olan anne babaların depresyon düzeyleriyle ilgili yapılan araştırmaların sistematik bir şekilde değerlendirilmesidir. Çalışmada PRISMA (Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta‐Analyses) yönergelerine uygun olarak, Web of science, Scopus, Directory of open Access journals (DOAJ),Pubmed, CABI, CAS, ULAKBİM, ERIC, Google Akademik, Proquest gibi veri tabanlarında “özel gereksinimli çocukların anne babaları”, “engelli çocuğu olan anne babalar”, “özel gereksinimli çocukların anne ve babalarında depresyon” anahtar kelimeleri İngilizce karşılıkları ile birlikte taranmıştır. Dahil edilen çalışmalarda yanlılık riski ve çalışmaların kalitesini değerlendirmek için Karma Yöntem Değerlendirme Aracı (Mixed Methods Appraisal Tool) kullanılmıştır. Yapılan tarama sonucunda kapsam içi ve kapsam dışı ölçütler doğrultusunda 622 akademik çalışma ele alınarak içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Analiz sonucunda 2010-2022 yılları arasında yapılan çalışmaların %69.2’sinin ulusal ve uluslararası makale olduğu, en çok 2017-2022 yılları arasında çalışma yapıldığı, örneklem gruplarının çoğunun 100 bireyden fazla olan nicel çalışmalar olduğu belirlenmiştir. Değerlendirilen araştırma sonuçlarının pek çoğunda depresyon düzeyi ile özel gereksinimli çocuğun engel türü, anne babaların eğitim durumu, ailenin ekonomik geliri, ailenin sosyal destek alıp almaması, eşlerin uyumu, ailede birlikte yaşanan kişilerin özel gereksinimli çocuğun bakımına desteği, aile bireylerinin problem çözme ve baş etme becerilerinin kaygı ve depresyon düzeylerini etkilediği belirlenmiştir. Değerlendirilen araştırmaların çoğunda annelerin yüklendikleri sorumluluklar karşısında her şeye güçlerinin yetmeyeceği inancı ile depresyona girdikleri belirlenmiştir. Gelecekte gerçekleştirilmesi planlanan çalışmalarda konu, örneklem ve araştırma deseni seçiminde çalışma bulgularımızın dikkate alınması özel gereksinimli bireyler alanında üretilen bilimsel bilginin kalitesini artıracaktır