Yitik Cennet: Ütopya mı Gerçek mi? Düşüşten Dirilişe Sezai Karakoç’ta Medeniyet Meselesi

Abstract

Bu çalışma Sezai Karakoç’un Yitik Cennet adlı eserinden hareketle ortaya koymaya çalıştığı medeniyet tasavvurunu imkân ve sınırları ile soruşturmayı amaçlamaktadır. Karakoç, kriz içerisinde olduğunu düşündüğü medeniyetin yeniden inşa ve idamesini İslam/hakikat ile hayat arasında aydınların sorumluluğunda kurulacak yeni bir irtibatın tesisinde arar. Ona göre, ruhi, sosyal, politik, ekonomik, kültürel, estetik yönleriyle somut İslam ülküsünü yeniden hayata geçirecek olan aydınlar hayata, realiteye ve tarih şuuruna yabancılaşmayacaklardır. Bu anlamda İslam medeniyetinin durumlanışını ya da tavrını üç ana eksene oturtur: Birincisi, teorik temeli belirleyen metafizik perspektif; ikincisi, bu perspektife bağlı bir realizm olarak dünya ve doğa görüşü; üçüncüsü ise ilahi olana teslimiyet. Karakoç’un bu tezinin tecessüm edeceği habitat, devlettir. Devlet her şeyden önce bir ülkü bir ideal ve erdem devletidir. Karakoç bu ideal devletin siyasal formasyonunu Aristoteles ve Farabi’de olduğu gibi belirli erdemlere dayalı site devleti şeklinde düşünür. Karakoç’un teklifi insanın metafiziksel amaçlarına ulaşmayı içeren ahlaki sağduyuya bağlı bir yaşam tarzı ile etiketlenir. Böylece akıl ile duyarlılık arasında denge kurulacak; bu uyum ile inanca ve ahlaka da yer açılarak yeniden doğuşun imkânı bulunabilecektir. Kaynağı ve işlevi bakımından çağdaş medeniyet teorilerinden farklılık gösteren bu medeniyetin yol haritası Kur’an-ı Kerim kıssaları ile oluşturulurken kurucuları da peygamberlerdir. İnsanlık için üretilen yeni bir örgütlenme modeli olan diriliş, herhangi bir görüşün antitezi ya da sentezi olmayıp, hiçleşmeye giden yönelimi yeniden varoluşa devşiren üçüncü bir yoldur. Söz konusu bu yol üç perspektifli bir yönelim üzerine kurulur: Birincisi, insanın Allah’a bakışı; ikincisi, insanın kendine bakışı; üçüncüsü, insanın eşyaya bakışı. Karakoç’a göre diriliş eri bu üçlü kombinasyon içerisinde daha önce kuramadığı uyum ve dengeyi diriliş ruhu çerçevesinde kurabilme imkanına kavuşur. Diriliş medeniyetinin referans değeri ise sevgidir. Karakoç’un düşüncesinde tıpkı Yunus Emre ve Mevlana’da olduğu gibi şeytanı yenen metafizik güç olan sevgi temel değerdir. Karakoç’un Varlık görüşünün sonucu olarak okunabilecek bu varoluş yolu özne (diriliş eri) için kendi oluş yolculuğunda varlığı/nı kat ederken yönünü öncelikle özüne çevirerek ideal olanın kavram yerine mefhum ile karşılanmasını gösteren bir “olma” durumuna gönderme yapar. Karakoç’un yeni bir öznellik girişimi olarak medeniyeti inşa edecek ve özneye ontolojik güvenini inançlar üzerinden sağlayacak ufuk açıcı teklifi son derece önemli olmakla birlikte deneyim alanında karşılaşılacak sorunlarla ilgili hususlarda muğlak kalmaktadır.