Żydowskie listy do Hansa Franka (1940): sprzeciw czy strategia przetrwania?

Abstract

W warszawskim Archiwum Akt Nowych zachowało się w zespole tzw. Rządu Generalnego Gubernatorstwa kilkadziesiąt listów i petycji skierowanych między październikiem 1939 a majem 1940 r. przez mieszkańców okupowanych obszarów do nowych niemieckich władz, w tym do generalnego gubernatora Hansa Franka. W zbiorze znajduje się również kilka (prezentowanych w polskim tłumaczeniu) listów wysłanych przez Żydów. O ile polscy, ukraińscy czy rosyjscy nadawcy reprezentowali szeroki wachlarz zawodów i pozycji społecznych, a same petycje zagadnień, o tyle wszystkie listy żydowskie zostały wysłane przez członków elit społecznych, a większość wyrażała sprzeciw wobec nakazu noszenia opasek z gwiazdą Dawida, będącego zarówno praktycznym, jak symbolicznym podkreśleniem społecznego wykluczenia Żydów. Prosząc o zgodę na nienoszenie opaski, autorzy listów powoływali się na służbę w austriackiej lub niemieckiej armii, brak związków z judaizmem etc. Jednak niezależnie od stosowanych argumentów samo wysłanie tych listów można postrzegać jako formę spontanicznego sprzeciwu, określanego przez polskiego historyka i socjologa Marcina Kulę jako „działanie niepokorne”