Vliv prefixace na slovesnou vazbu v češtině (na materiálu nových sloves z oblasti internetových a mobilních technologií)

Abstract

W niniejszym artykule omówiono zmiany rekcji czasowników spowodowane przedrostkami czasowników bazowych. Wiadomo, że czasowniki w wyniku użycia przedrostka uzyskują rząd biernika. Jest jednak kilka przypadków, w których nie obserwuje się tranzytywizacji czasownika, np. gdy czasownik poprzedzony jest przedrostkiem po- i za- w znaczeniu ograniczającym. Czasowniki o znaczeniu przestrzennym (a także czasowniki wyrażające ruch metaforyczny) zwykle przy prefiksacji nie są tranzytywne. Przedmiotem przedstawionej analizy jest dziewięć gniazd słowotwórczych z zakresu technologii internetowych i mobilnych oraz komunikacji. Analiza wykazała, że większość czasowników z przedrostkiem jest tranzytywna. Jednak czasowniki z prefiksami do- (co oznacza ‘zakończenie czynności – na dłuższy okres lub na stałe’), po- i za- (oba w znaczeniu ograniczającym) zwykle nie są przechodnie, nawet jeśli są derywowane od przechodnich czasowników. Ruch metaforyczny jest zwykle wyrażany przez konstrukcję „przedrostek-V se [k čemu / z čeho itd.]”, w której pozycja biernika jest blokowana przez morfem se.
 AbstraktTento článek se zabývá změnami slovesné vazby způsobenými prefixací základového slovesa. Je známo, že vlivem prefixace se slovesná vazba zpravidla mění ve prospěch akuzativní vazby. Existuje však několik případů, kdy k tranzitivizaci slovesa nedochází, např. při odvozování pomocí prefixů po- a za- v delimitativním významu.Také slovesa s prostorovým významem (a slovesa vyjadřující metaforický pohyb) se při prefixaci obvykle netranzitivizují. Předmětem analýzy je devět slovotvorných hnízd z oblasti internetových a mobilních technologií a komunikace. Analýza ukázala, že většina prefigovaných derivátů je tranzitivních. Slovesa s prefixem do- (ve významu ‘ukončit činnost (na delší dobu nebo definitivně)‘), po- a za- (oba v delimitativním významu) však většinou tranzitivní nejsou, i když jsou odvozena z tranzitivních základových sloves. Metaforický pohyb je typicky vyjadřován pomocí konstrukce ‘prefix-V se [k čemu/z čeho apod.]’, u níž je akuzativní pozice blokována formantem se.