Tunceli iklim parametrelerine ait zaman serilerinin farklı istatistiksel analiz yöntemleriyle değerlendirilmesi

Abstract

Günümüz dünya toplumunun karşılaştığı en zorlu çevre sorunlarından biri olan iklim değişikliğinininsan ve doğal sistemler üzerindeki olumsuz etkileri giderek artmaktadır. İklim değişikliğinin etkilerinianlamak için iklim verilerindeki trendlerin geniş çapta araştırılması gerekmektedir. Bununlabirlikte, küresel ölçekte yapılan iklim gözlemlerinin yerel ve bölgesel ölçeklerde yapılan planlamalarakatkısı düşüktür. Bu nedenle iklim değişikliklerinin zararlı etkilerini en aza indirmeye yönelik stratejilerideğerlendirebilmek ve geliştirebilmek için lokal iklim analizlerinin yapılması gerekmektedir.Kentleşme oranının düşük olduğu Tunceli ilinde tarım ve hayvancılık özellikle de mera hayvancılığıyaygın ekonomik aktivite olarak öne çıkmaktadır. İklim değişimlerinden büyük ölçüde etkilenentarım ve hayvancılıkta uygulanabilir adaptasyon stratejileri geliştirebilmek için iklim parametrelerininözelliklerinin ve trendlerinin belirlenmesi gerekir. Bu çalışmanın amacı iklim değişikliğine karşıhassas bir sahada yer alan Tunceli meteoroloji istasyonuna ait iklim parametrelerinin uzun dönemtrend analiz sonuçlarını ve parametrelerin birbirleri ile olan ilişkilerini açıklamaktır. Çalışmada 15parametreye ait uzun dönem zaman serilerine 5 farklı istatistiksel analiz yöntemi uygulanmıştır.İlk olarak iklim parametrelerine ait zaman serilerinin homojen yapıda olup olmadığını sorgulamakve homojen olmayan veri setlerinde değişim noktasını tespit etmek için her bir zaman serisineBuishand homojenlik testi uygulanmıştır. İkinci olarak zaman serilerine, herhangi bir trend olupolmadığını saptamak için Mann-Kendall ve Yenilikçi Şen trend analiz yöntemleri uygulanmıştır.Mann-Kendall ve Yenilikçi Şen trend analiz yöntemlerinden elde edilen sonuçlar karşılaştırılarakparametrelerde tespit edilen trendin tutarlılığı test edilmiştir. Dördüncü olarak iklim parametrelerineait zaman serilerine regresyon analiz yöntemi uygulanmıştır. Regresyon analizi ile her bir zamanserisinde yıllık ortalama değişim ve uzun dönem değişim ortalamaları ile oranları tespit edilmiştir.Son olarak parametrelerin birbirleriyle olan ilişkileri korelasyon analizi yöntemiyle sorgulanmış veelde veriler ışığında ilişki şiddeti ve yönü açıklanmaya çalışılmıştır. Analizlerin ortak sonuçlarınagöre 1965-2020 yılları arasındaki dönemde, Tunceli’de maksimum sıcaklık, minimum sıcaklık, ortalamasıcaklık ve sisli gün sayısı değerlerinde artış; toplam yağış, yağışlı gün sayısı, maksimum nisbinem, ortalama rüzgar hızı ve kar yağışlı gün sayısı değerlerinde azalış şeklinde bir değişim tespitedilmiştir. Elde edilen analiz sonuçları, Tunceli’de yakın gelecekte ciddi kuraklık ve kuraklığın nedenolabileceği su yetersizliği sorunlarının yaşanabileceğini göstermektedir.