Türkiye’de Banka ve Kredi Kartı Harcamalarının Reel Döviz Kuru Üzerindeki Etkisi: VAR Analizi ve Toda-Yamamoto Nedensellik Testi

Abstract

Döviz kuru, özellikle küreselleşme eğiliminin artması ile birlikte makroekonomik alanda önemli bir belirleyici haline gelmiştir. Bu anlamda, döviz kurlarının oluşumunu ya da değişmesini etkileyen etmenleri belirleyip, bu doğrultuda döviz kuru politikaları izlemek son derece önemlidir. Bu çalışmanın amacı, banka ve kredi kartı harcama tutarı ile reel döviz kuru arasındaki ilişkiyi incelemektir. Bu bağlamda, kur üzerine yapılan çalışmaların bulgularına göre reel döviz kurunu en fazla etkileyen diğer bağımsız değişkenler de modele dâhil edilmiştir. Çalışmada; bağımsız değişken olarak enflasyon oranları (TÜFE, yıllık % değişim), Merkez Bankası brüt döviz rezervleri, M2 para arzı, işsizlik oranı, faiz oranı için vekil değişken olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ortalama fonlama maliyeti, banka ve kredi kartı harcama tutarı kullanılırken bağımlı değişken olarak ise TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru kullanılmıştır. Verilerin tümü TCMB Elektronik Veri Dağıtım Sistemi’nden temin edilmiştir. Çalışmada 2014:3-2019:5 dönemini kapsayan aylık veriler kullanılmıştır. Çalışma, temel olarak zaman serisi analizine dayanmaktadır. Bu anlamda Genişletilmiş Dickey-Fuller testi kullanılarak değişkenlerin durağanlık dereceleri belirlenmiştir. Sonrasında, ARDL sınır testi analizi gerçekleştirilerek reel efektif döviz kuru ile modelde kullanılan bağımsız değişkenler arasında uzun dönemli ilişki olmadığı sonucuna varılmıştır. Ardından modelin uygun gecikme uzunluğu belirlenmiş ve modele VAR analizi uygulanmıştır. İlaveten, değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini analiz etmek için Toda-Yamamoto nedensellik testi kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, kart harcamalarından döviz kuruna doğru tek yönlü bir ilişki saptanmıştır. Buna karşın; döviz kurundan kart harcamalarına doğru doğrudan bir nedensellik ilişkisi bulunamamıştır. Çalışmada ulaşılan sonuçlar, daha önce yapılan çalışmalar ile de tutarlıdır. Ayrıca bu çalışma, Türkiye’de banka ve kredi kartı harcama tutarı ile reel döviz kuru arasındaki ilişkiyi incelemesi bakımından daha önce yapılan çalışmalardan farklılaşmakta ve bu yönüyle literatüre katkı sağlamaktadır.