Türkiye Devleti’nin İlk Anayasası 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu

Abstract

23 Nisan 1920’de Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip Büyük Millet Meclisi, benzeri görülmemiş bir şekilde iki seçimle kurulmuştur. 20 Ocak 1921’de Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile, Kanun-i Esasi’nin de bu anayasa ile çelişmeyen hükümleri kabul edilerek iki anayasalı bir döneme geçilmiştir. 1921 Anayasası ile yasamanın üstünlüğü ilkesinin katı bir biçimi olan meclis hükümeti sistemi kurulmuştur. Birinci Büyük Millet Meclisi’nin kuruluşundan beri var olan muhalefetin etkinliği ve uzayan tartışmalar nedeniyle Mustafa Kemal tarafından 10 Mayıs 1921 tarihinde, Meclis’te Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu kurulmuş, bu grubun dışındaki mebuslar İkinci Grup ve Bağımsız üyeleri oluşturmuştur. Ülkenin çok çeşitli mozaiğinden oluşan TBMM hükümeti üyelerinin çok sesli yapısı siyasi bir birlik kurmayı sağlamaktan uzak olup, yasama ve yürütme arasındaki yetki mücadelesi çalışmaları yavaşlatmışsa da sonunda saltanatın kaldırılması, cumhuriyetin ilânı, hilafetin kaldırılması gibi köklü reformlarla ulusal ve demokratik bir sistem kurulmasının yolunu açmıştır. Olağanüstü şartlar altında kurulan TBMM bir yandan Kurtuluş Savaşı verirken, anayasal düzeni değiştirmiştir. Uygulandığı süre ve içerik açısından kısa olan bir geçiş anayasası niteliğindeki 1921 anayasası ile millet egemenliği kabul edilmiş, büyük bir değişim gerçekleştirilmiştir.